Object
Oss

Locatie
Adres: Burchtplein ongen., 5341 VE
Oss
Gemeente Oss
Provincie Noord-Brabant

De fundamenten van het kasteel liggen momenteel onder het Burchtplein van Oss, gedeeltelijk onder het parkeerterrein en deels onder de bebouwing.

Typologie

Uitgaande van de gedane opgravingen en proefboringen hebben we hier te maken met een rechthoekige, omgrachte burcht [Van der Wielen].

Etymologie
Het kasteel werd genoemd naar de stad waarin het ligt [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 11-11-2002

De fundamenten van het Huis te Oss liggen deels onder het parkeerterrein aan het Burchtplein en deels onder het winkel- annex wooncomplex aldaar. De omtrekken zijn zowel in het parkeerterrein als in de vloeren van de betreffende winkel aangebracht. Een gedeelte van de resten is zichtbaar gemaakt d.m.v. een vitrine op het voetgangersgebied buiten de winkel. Het glas van de vitrine is vuil en meestal beslagen, waardoor er nauwelijks iets te zien valt [Van der Wielen].

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De fundamenten van zowel de hoofd- als de voorburcht van het kasteel zijn in de bodem bewaard gebleven. De omtrekken van de fundering worden weergegeven in het oppervlak van het parkeerterrein en in het vloeroppervlak van de boven de ruïne gebouwde winkel. Via een vitrine is een klein deel van de restanten zichtbaar gemaakt; echter is het glas van de vitrine meestal beslagen, dan wel zo vuil dat er zeer weinig te zien valt [Van der Wielen].

Afmetingen
Bij de opgraving van 1994 zijn de fundamenten deels blootgelegd; de overige metingen vonden plaats d.m.v. proefboringen [Van der Wielen]. het totale kasteelterrein meet 49 x 33,50 meter en de vermoedelijke hoofdburcht, die dus niet is opgegraven, meet 39 x 23,50 meter.

Oudste vermelding
Datum: 1374
Bron: Leenboek van de hertog van Brabant uit 1374.

"Men zegt hierin: '...des Sondaghs nae Sint-Laurentius dach doe die hertoghe van Gelre met rove ende met brant int land woude, daer onss lant op den palen voere vluchtig af was, alsoe dat dat huys tot Oss ijdel ende onverwart bleve staen van den erfghenaemen, die daertoe hoorden, daer ic sonderlinghen seere over besorcht was, dat die hertoghe van Gelre dat mit sijnen vrienden beset soude hebben, hebbe ic dat huys begrepen tot behoef miner liever ghenedigher vrouwen van Brabant, mit Moedelen van der Donc, mit Jan van Amstel, mit Willem van Boxtel, mit Godert van Beyst, Willem sijnen brueder ende mit vele anderen knechten, mit boghen en met picken, tot LXX toe, die ic daertoe ghebidden conde. Des is comen die drossaerd van Brabant des Dynsdaghs, heirnaest volghende ende heeft mi bevolen dit huys te houden tot miner liever vrouwen behoef ende ghebeden den gueden luden vorscr. dat si hulpen dat huys houden ende verwaren tot mijnre vrouwen behoef daere hen die goede lude wael in gequyt hebben.Van cost ghedaen op dezen huyse van desen daghe voors. tot dat die heren den vrede macte tot Erpe, mit den hertogen van Gelre, dat loept omtrent XXXI daghe ende elcken man verteert des daghs II Vlemsche placken, dat loopt tegander van desen: IIc L v guldens ende IX placken.' [Van der Wielen]."

Leenboek van de hertog van Brabant, 1374: '...des Sondaghs nae Sint-Laurentius dach doe die hertoghe van Gelre met rove ende met brant int land woude, daer onss lant op den palen voere vluchtig af was, alsoe dat dat huys tot Oss ijdel (leeg) ende onverwart (onbewaakt) bleve staen van den erfghenaemen, die daertoe hoorden, daer ic sonderlinghen (bijzonder) seere over besorcht was, dat die hertoghe van Gelre dat mit sijnen vrienden beset soude hebben, hebbe ic dat huys begrepen (in bezit genomen) tot behoef miner liever ghenedigher vrouwen (de hertogin) van Brabant, mit Moedelen van der Donc, mit Jan van Amstel, mit Willem van Boxtel, mit Godert van Beyst, Willem sijnen brueder ende mit vele anderen knechten, mit boghen en met picken, tot LXX toe, die ic daertoe ghebidden conde. Des is comen die drossaerd van Brabant des Dynsdaghs, heirnaest volghende ende heeft mi bevolen dit huys te houden tot miner liever vrouwen behoef ende ghebeden den gueden luden vorscr. dat si hulpen dat huys houden ende verwaren (bewaken) tot mijnre vrouwen behoef daere hen die goede lude wael (wel) in gequyt (gekweten) hebben.Van cost ghedaen op dezen huyse van desen daghe voors. tot dat die heren den vrede macte tot Erpe, mit den hertogen van Gelre, dat loept omtrent XXXI daghe ende elcken man verteert des daghs II Vlemsche placken, dat loopt tegander van desen: IIc L v guldens ende IX placken.'In 1374 wordt in het leenboek van de hertog van Brabant vermeld dat de hertog het huis liet maken 'om der lantwere wille jegen Ghelrelant' [Van der Wielen].

Bezitsgeschiedenis
Godevaart van Os wordt genoemd in 1340. Het handelt hier om een allodiaal bezit, maar het is als open huis opgedragen aan de hertog van Brabant. In 1390 wordt de oorlog tegen Gelre beëindigd, wat waarschijnlijk het open huis minder belangrijk maakte. In 1374 is Marcelis van Os, schepen van 's-Hertogenbosch eigenaar. Diens weduwe Sophia hertrouwt met Heer Goossen van Lienden, welke in 1405 via Willem van Volkel het goed overdraagt aan Marcelis' dochter Dirckske, gehuwd met Aert Stamelaert van Uden. Later gaat het goed waarschijnlijk over in handen van hun zoon Marcelis van Uden.In 1832 zijn de percelen waar de funderingen gevonden werden eigendom van Gijsbert Dirk van Vugt en zijn vrouw Johanna Timmermans, en staan bekend bij het kadaster als A 633: huis, erf en schuur; A 634: tuin, en A 635: bouwland [Van der Wielen].

Historische betekenis
Het huis blijkt belangrijk te zijn geweest in de verdediging tegen Gelderse aanvallen. In 1387 geeft hertogin Johanna van Brabant de kwartierschout van Maasland opdracht om 70 manschappen op het huis te legeren, aangezien 'dat huys tot Oss ijdel ende onverwart' was. Op 9 september 1387 geeft de hertogin opdracht om de vrijheid Oss te gaan 'sterken ende vesten met graven ende andersins' [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Bouwgeschiedenis is niet bekend. Het huis bestond rond 1350 en werd in 1387 versterkt in opdracht van hertogin Johanna van Brabant [Van der Wielen].

Afbeeldingen
- Plattegrond, 1995, resultaten van het geofysisch- en booronderzoek naar het 'Huys te Oss', door RAAP (Schute 1995, 6).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemeente Oss, Noord Brabant. Sectie A, blad 3, nr. 633-635 (http://watwaswaar.nl/#ZY-Ns-8-ed-1v-1-3Z56-1bSK---OU, geraadpleegd op 12-09-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Huis te Oss (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
Leenboek van de hertog van Brabant uit 1374.

Literatuur
- Cunen, J., 1932, Geschiedenis van Oss 26-27, 164-165 [Van der Wielen].- Pennings, H., 1995, "Het kasteel van Oss" in: Het Brabants Kasteel, jaargang 18, nr.3, 39-49.- Schute, I.A., 1995, Verslag van het archeologisch onderzoek naar het 'Huys te Oss' in de gemeente Oss, RAAP-RAPPORT 105, Amsterdam.

Documentatie
NKS documentatiemap

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 12-03-2002 / 12-09-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Archeologische werkgroep Oss, 1994/95, RAAP geofysisch onderzoek in 1995.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing