Object
Loon

Locatie
Adres: Dommelseweg 5, 5581 VH
Waalre
Gemeente Waalre
Provincie Noord-Brabant

Het kasteel Loon heeft ten zuiden van Loon gelegen, ten noorden van Valkenwaard, ten oosten van de Dommelseweg, direct ten noorden van de Dommel.

Typologie

Waarschijnlijk werd het huis gebouwd als woontoren, getuige de fundamenten en het muurwerk, dat nog steeds in het huidige huis aanwezig is [Van der Wielen].

Etymologie
Het huis werd genoemd naar het gehucht Loon [Van der Wielen].

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 30-03-2003

Huidige functie:

Momenteel is het huis een rechthoekig gebouw onder een zadeldak. Links van het hoofdgebouw bevindt zich een lagere, maar bredere zijvleugel. De voordeur bevindt zich links van het midden, met links een rond raampje en rechts een kruisvenster met halve luiken. De voorgevel doet slechts een verdieping vermoeden, doch in feite bestaat het huis uit een souterrain en twee verdiepingen. De vloer van de eerste verdieping is halverwege de vensters van de begane grond aangebracht [Van der Wielen].

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van het kasteel resten thans nog een buitenmuurrestant aan de noordgevel, 50 cm dik, ongeveer 5 meter boven het maaiveld en 7,93 m lang, waarin zich twee grote ramen en twee kelderraampjes bevinden; een muurrestant van de westelijke aanbouw, ongeveer 4 boven het maaiveld, 0-25 cm lang; de restanten van de binnenmuur tussen de oude woontoren en de westelijke aanbouw uit de tweede helft van de zestiende eeuw en de kelder onder het noordelijk gedeelte van de woontoren met een dubbel tongewelf.

Afmetingen
De hier weergegeven globale afmetingen zijn gebaseerd op de plattegronden en geveltekeningen zoals deze zijn weergegeven in het boek 'Het Herengoed van Waalre' door de Stichting Waalres Erfgoed.[Van der Wielen].

Oudste vermelding
Datum:
Bron: Bossche schepenprotocol

"'tguet op geen Afterhove'."

'drie mudden rogge ende twee mudden gerste tsiaers tot Wadelre (...) vuytten guede dat wylen was Willems veren Leijtenzoen' [Van der Wielen].

Bezitsgeschiedenis
In 1315 verkocht Gerard van Loon de heerlijkheid Herlaer aan Gerard I van Horne. Bij deze verkoop waren kennelijk ook de voogdijrechten (van de abdij van Echternach) in Waalre en Valkenswaard inbegrepen, welke tussen 1327 en 1368 omgezet werden in heerlijke rechten. De heerlijkheden werden verbonden met die van de heerlijkheid Aalst. Voor 1368 werden de heerlijkheden door Diederik van Horne verkocht aan Hendrik van Cuijk. Rond 1430 werd Jan van Schoonvorst heer van de heerlijkheden. In 1434 keerden ze weer terug bij de familie van Horne. De erven van Van Schoonvorst bleven aanspraak maken op de heerlijkheden, tot Hendrik van Horne rond 1466 trouwde met de dochter van de laatste pretendent. Tussen 1495 en 1551 vinden we de families Van Rotselaar en Schotelmans als eigenaar. Daarna komt de familie Van der Clusen in het bezit, waarna Hubrecht II uit dit geslacht waarschijnlijk het huis laat verbouwen. Vanaf 1721 gaat het huis in verschillende handen over. In de Franse tijd wordt het hele bezit verkocht aan Andreas Arnoldus van Velthoven. Diens zoon Willem Joseph Karel was de laatste echte heer van Waalre. Frederik Prosper Charles Joseph Cuijpers heeft het goed in bezit tot aan zijn overlijden in 1914. In 1938 pacht Jan Jansen uit Ewijk de kasteelboerderij, welke hij in 1958 ook koopt. Diens zoon Gijs is nog steeds eigenaar[Van der Wielen].

Historische betekenis
Het huis was tot aan het begin van de negentiende eeuw de woonstede van de heer van de heerlijkheden Waalre, Valkenswaard en Aalst [Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Het huis werd waarschijnlijk tussen 1434 en 1459 gebouwd als woontoren, gesitueerd ten westen van de Achterhoeve, wellicht de oorsprong van het herengoed Loon. Waarschijnlijk was een omwaterde huizing of houten schans een voorloper van deze toren. In de tweede helft van de zestiende eeuw werd de toren omgebouwd en uitgebreid tot een gerieflijk en deftig woonhuis. Rond 1702 heeft een brand het huis geteisterd, waarbij vooral de zuidzijde behoorlijk beschadigd werd. Het huis zelf werd hersteld, maar de bijgebouwen die bij de brand in de as kwamen te liggen werden pas na 1825 hersteld. In 1866 werden de verdieping en de bouwvallige westelijke vleugel gesloopt. In 1927 was het huis inmiddels als boerderij in gebruik en uitgebreid met een grote stal. In 1934 brandde het gebouw opnieuw af en het werd in 1935 opnieuw herbouwd in de huidige vorm [Van der Wielen].

Afbeeldingen
- Ets, 1694, Loon in vogelvlucht, door J. Harrewijn, Tilburg, KUB W.10/72.1 (van Boven 1982, 95).- Loon vanuit het zuiden, penseeltekening, L. van Valkenburg, Tilburg, KUB (Bijsterveld 2000, 155).- Loon vanuit het noorden, penseeltekening, L. van Valkenburg, Tilburg, KUB (Bijsterveld 2000, 155).- Podloodtekeningen, 1825, Loon vanuit het zuidoosten, vanuit het noordwesten en in vogelvlucht, door A. Brock (Bijsterveld 2000, 151).- Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Bergeyk, Noord Brabant. Sectie C, blad 1, nr. 303(http://watwaswaar.nl/#YS-EK-7-ed-1v-1-3ThA-yHI---3PW, geraadpleegd op 06-06-2011).- Situatie schetsen en plattegronden van Loon door de jaren heen, 2000 (Bijsterveld 2000, 163-171).- Google Earth foto, 2011, Locatie Kasteel Loon (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Aa., van der, A. J., 1839, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, dl. 12, 10.- Bijsterveld, A.J., Th. van Dijk, S. Groeneveld, J. Jansen, 2000, Het Herengoed van Waalre, Eindhoven.- Boven, M.M.A. van, 1982, Kastelen in Brabant. ‘Van Burcht tot Landhuis’, ’s-Hertogenbosch, 95, 156.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 38183
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): 'OmschrijvingBoerderij "het Kasteel". Overblijfsel van het in 1867 grotendeels afgebroken kasteel van de heren van Waalre. Een gedeelte van de gracht nog aanwezig. In het woonhuis van de boerderij kelders met gemetselde tongewelven, opgaand muurwerk met natuurstenen vensterneggen en met kruiskozijnen, gekoppelde ontlastende korfboogjes erboven. 16e eeuw. Inwendig enige gesneden sleutelstukken en een schouw'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 30-03-2003 / 06-06-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Stichting Waalres Erfgoed[vd Wielen]

Geomorfologische codering
4H11, Glooiing van beekdalzijde

Bodemkundige codering
EZg23w-III*, Lage enkeerdgronden; lemig fijn zand