Object
Haghe, Die / Ten Haghe / In die Haghe (nu klooster Mariënhage)

Locatie
Adres: Augustijnendreef 15, 5611 CS
Eindhoven
Gemeente Eindhoven
Provincie Noord-Brabant

Op de kaart van de actuele Bosatlas wordt kasteel Ten Haghe, noch het klooster Mariënhage met naam aangegeven. Het huidige Mariënhage (kasteel Ten Haghe lag ooit in de huidige kloostertuin) ligt in het centrum van Eindhoven, ten zuiden van het Centraal Station, aan de Dommel.

Typologie


Het gaat hier om de restanten van wat vermoedelijk een motteheuvel is. Deze zou rond 1100 zijn aangelegd. Toen heeft er vermoedelijk een (gedeeltelijk) houten kasteel in de vorm van een toren op de heuvel gestaan. Al snel werd dit kasteel door brand verwoest waarna de motteheuvel werd opgehoogd. Rond de 13e eeuw is er vervolgens een bakstenen donjon op de heuvel gebouwd die vermoedelijk werd omgracht door zowel een ‘natte’ als een ‘droge gracht (Dams, Geval e.a. 2000, 82-91). Dit stenen kasteel was genaamd Ten Haghe [Marloes]

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 06-04-2003

Het huis bestaat momenteel uit een lange, smalle vleugel van twee bouwlagen, met een souterrain onder een zadeldak, waarop een dakruitertje. De voordeur bevindt zich in het midden van de voorgevel, bereikbaar door een trapje. Muurijzers geven het jaartal 1628 aan. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd de oude vleugel achterwaarts uitgebreid met twee moderne vleugels. Op de zo ontstane binnenplaats liggen nog de resten van waarschijnlijk het oude kasteel. De tuin is afgesloten met een hek.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De onderbouw van het huidige gebouw is het oudste deel. De kelders met tongewelven en lampnisjes zijn nog origineel. Het bordesje van de voordeur lijkt gebouwd te zijn op een steunpijler van een brug. Op de binnenplaats aan de achterzijde van het huidige hoofdgebouw zijn nog fundamenten teruggevonden [Van der Wielen].Op dit moment is de motteheuvel nog zichtbaar als reliëf, gelegen in de huidige kloostertuin. Bij de aanleg van het klooster op deze plek is het bovenste gedeelte van deze motte geslecht. Met de herinrichting van de kloostertuin in 1998 zijn er echter forse veranderingen aangebracht aan het reliëf waardoor de westelijke helling van de motteheuvel tegenwoordig minder steil is dan voorheen. Daarnaast zijn ook de voormalige (inmiddels verdwenen) kasteelgrachten onderzocht en heeft men reeds in 1900 de zware fundamenten van een gebogen muur blootgelegd. Het lijkt hoogstwaarschijnlijk dat deze muur, gelegen op de top van de motteheuvel, de muur van een ronde woontoren betreft. In 1946 en 1987 en tijdens de opgraving in 1995 zijn er meer resten (o.a. bakstenen fundamenten) van zowel het kasteel als het middeleeuwse klooster teruggevonden (Dams, Geval e.a., 2000, 70-71, 80-82). Tegenwoordig wordt het klooster omsloten door woningen uit de dertiger jaren van detwintigste eeuw [Marloes]. Gebied van hoge archeologische waarde (Archis).

Oudste vermelding
Datum: 1420
Bron: Stichtingsakte van Mariënhage

"'(...) op onser woninghe die Haghe genoempt inder prochien ons dorp van Woensel (...)'."

Jan van Schoonvorst stichtte in 1420 Mariënhage officieel op zijn kasteel Ter Hage. In de stichtingsakte verklaart hij 'op onser woninghe die Haghe genoempt inder prochien ons dorp Woensel buyten de stad Eyndhoven gelegen, te funderen te stichten ende te doteren een monster van canonicken regulier der orderen Sint Augustijn, welck monster men tot eeuwighen tijde 't onser liever vrouwen op die Haghen noemen sal'. Hij stond daarvoor 'de woninghe voirs. met hueren gronde, graven, beemden, erfwegen ende alle anderen toebehoirten, gelic die in der prochien ende by onsere stadt voirs. tusgen die Dommel daer vloeyende, den vestgrave onser voirs. stad ende erven geheiten de Ravensdonck gelegen syn' af.

Bezitsgeschiedenis
De oudste vermelding dateert uit 1420. De oudst bekende bewoner was Jan van Schoonvorst, een vooraanstaand edelman in Brabant. De augustijnen bleven met enkele onderbrekingen tot 1686 eigenaar van het complex. Toen werd het woonhuis van de rentmeester bij 's lands domeinen, en na 1791 werd het gedeeltelijk verhuurd. Van 1813 tot 1830 was het huis de woning van de familie Smits, en tot 1834 verbleef de president van de rechtbank mr. Andreas van Velthoven er. In 1834 werd het gebouw openbaar verkocht aan Jodocus van der Velden en Hendrik van Gennip. Eind 1890 kochten de augustijnen het gebouw op en vestigden er opnieuw een klooster in. [vd Wielen] De bouwheer en bewoners van zowel het houten kasteel als de stenen donjon zijn onbekend. Wel is bekend dat degene die Ten Haghe bouwde de latere heer van Eindhoven was. In 1420 is door Jan van Schoonvorst het klooster onse Lieve Vrouwe op die Hage gesticht op de plek van het kasteel Ten Haghe[ Marloes].

Historische betekenis
Het huis heeft een rol gespeeld in de Tachtigjarige Oorlog.

Bouwgeschiedenis
Tijdens de opgraving in 1995 heeft men in de motteheuvel scherven gevonden aan de hand waarvan de eerste aanleg van de motte gedateerd kan worden omstreeks 1100. In die tijd heeft er vermoedelijk een (gedeeltelijk) houten kasteel op de heuvel gestaan dat bestond uit een eenvoudige toren. Nadat een brand dit kasteel al rond 1100 had verwoest is de motte opgehoogd en is er in de 13e eeuw een bakstenen donjon op gebouw genaamd Ten Haghe. Deze werd waarschijnlijk omsloten door zowel een ‘natte’ als een ‘droge gracht (Dams, Geval e.a., 2000, 82-91). Op basis van fundamenten die men in 1995 heeft opgegraven zou kunnen worden aangeoond da er sprake is van een 14e eeuwse uitbreiding van het kasteel. In 1420 is door Jan van Schoonvorst het klooster onse Lieve Vrouwe op die Hage gesticht op de plek van het kasteel Ten Haghe. Hiervoor wordt het kasteel grotendeels gesloopt. Het middeleeuwse, vierkante kloostergebouw wordt in 1443 uitgebreid waarbij een deel van het oude kasteelterrein wordt geslecht. Het oude klooster wordt in 1581 door staatse troepen grotendeels vernield en in brand gestoken waarna het in 1628 gedeeltelijk weer wordt hersteld. Na tijdelijke leegstand, een functie als woning en als graanschuur voor het Franse leger, als katoendrukkerij en katoenfabriek komt het klooster in 1890 in handen van de paters Augustijnen. Zij vestigen in het klooster een internaat waarvoor het pand in de loop der jaren wordt uitgebreid met onder andere een kapel en een nieuwe woonvleugel. Rond 1950 en 1986 worden de overblijfselen van de westelijke en oostelijke middeleeuwse kloostergangen gerestaureerd. De laatste uitbreiding van het klooster vond plaats in 1995-1996 toen de bibliotheek werd gesloopt voor de aanleg van een nieuw en groter gebouw (Dams, Geval e.a., 2000, 82-91) [Marloes].

Afbeeldingen
- Kadasterkaart 1811-1832: niet beschikbaar- 't Klooster den Hage te Eyndhoven, aquarel, H. Tavenier, 1786, Tilburg, KUB E 21/441.11 Augu.- Klooster ten Hage, litho, J.F. Christ, P. Lauters, Tilburg, KUB E 21/441.11 Augu.- Klooster Mariënhage, ets, anoniem, blz 31 uit 'Reize door de Majorij' door Hanewinkel, 1799, Tilburg, KUB E 21/441.11 Augu.- Contouren van het restant van de motteheuvel van Ten Haghe op het huidige kloosterterrein (situatie 1991) Zie: Arts, N, 2000, Het mottekasteel Ten Hage en het klooster Marienhage te Woensel-Eindhoven, in: A. Dams e.a. Eindhoven Jaarboek 2000, Eindhoven, 69-95.

Literatuur
- Aa, R. van der, 1841, Oud-Nederland in de vroegere dagen, overgeblevene Burgen en Kastelen, Nijmegen, hdst. 57.- Arts, N, 1992, Het kasteel van Eindhoven. Archeologie, ecologie en geschiedenis van een heerlijke woning, 1420-1667, Eindhoven; museum Kempenland.- Arts, N, 2000, Het mottekasteel Ten Hage en het klooster Marienhage te Woensel-Eindhoven, in: A. Dams e.a. Eindhoven Jaarboek 2000, Eindhoven, 69-95.- Oirschot, A. van, 1981, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant, hun bewoners en bewogen geschiedenis, Rijswijk, 119-124.

Documentatie
Informatiemap Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting te Wijk bij duurstede.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 14627
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): Augustinianum. Augustijnenklooster, oorspronkelijk "Marienhage" geheten. Binnen het 19e eeuwse en moderne complex een vleugel van het 15e eeuws klooster, in 1628 verbouwd en nogmaals in 1632, blijkens ankers in de voor- en de zijgevel.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Marloes Vrancken
Beschrijving gemaakt: 06-04-2003 / 25-06-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing