Object
Dommelrode / De Bocht

Locatie
Adres: Burgemeester Wernerplein 1, 5492 GD
St. Oedenrode
Gemeente St. Oedenrode
Provincie Noord-Brabant

Het voormalige kasteel Dommelrode doet tegenwoordig dienst als stadhuis van Sint-Oedenrode. Het is gelegen binnen de bebouwde kom van Oedenrode, aan de zuidkant.

Typologie

In het huidige kasteel zijn de oudste nog aanwezige resten 16e- en 17e-eeuws. Onder het huidige kasteelterrein zijn echter ook resten van andere, wellicht oudere, burchten of fasen aangetroffen, maar over een eventuele vroeg-middeleeuwse voorloper van kasteel Dommelrode is niks bekend (Zie ook punten 12B1 en 13B1).

Etymologie
Kasteel Dommelrode heette vroeger ook wel De Bocht omdat het in een scherpe bocht van de rivier de Dommel gelegen was (Van Oirschot 1981, 180). In 1765 krijgt het kasteel de naam Dommelrode van de bewoner en eigenaar van het kasteel op dat moment; Maurits Lodewijk, graaf van Nassau-Lelecq (Becx 1999, 130).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 24-06-2008

Het voormalige klooster, waarvan het kasteel Dommelrode onderdeel uitmaakt, wordt tegenwoordig gebruikt als raadhuis. Voorafgaand aan deze functieveranderingen vonden verschillende restauraties en verbouwingen plaats. Bij het vertrek van de kloosterorde verkeerde het kloostergebouw dan ook in slechte staat en de het gebouw moest worden aangepast aan de nieuwe gebruikerswensen.Om die reden is van de het kloostergebouw weinig meer over; zowel de kapel als de kapittelzaal werden afgebroken en de pensionaatsveugel werd ook grotendeels vervangen, afgezien van de voorgevel. Tegenwoordig staan alleen nog het deels laat- middeleeuwse kasteelgedeelte (met uitbreiding uit 1605) overeind en de aangebouwde en geheel vernieuwde pensionaatsvleugel, tegenwoordig secretariaat (Van Oirschot 1981, 182). Van Oirschot vermeldt tenslotte dat tijdens de grootscheepse verbouwing tussen 1960 en 1963 nog enkele interessante bouwkundige vondsten zijn gedaan. Zo werden op de plaats van de huidige secretariaatsvleugel, langs de oude kasteelgracht, de fundamenten gevonden van een bastion en op de huidige binnenplaats werden zware muurfunderingen aangetroffen. Ook is er in de voormalige buitenmuur die nu binnenmuur is een overblijfsel van een voormalig Romaans buitenvenster teruggevonden en bleek dat de kelder van Dommelrode nog uit tongewelven bestaat. (Van Oirschot 1981, 183-184).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het huidige kasteel is in gebruik genomen als stadhuis en daarvoor hebben een aantal grote verbouwingen moeten plaatsvinden. Het is de vraag wat er, met name van het interieur, na al de verbouwingen die het kasteel in de loop der eeuwen moest ondergaan, nog over is van het 16e- en 17e-eeuwse interieur. Bij werkzaamheden aan het kasteel in 1960 werden een oude put in de hal van het kasteel gevonden en werden oude grachten en forse muren onder het kasteel aangetroffen (Becx 1999, 128). Van Oirschot vermeldt tenslotte dat tijdens de grootscheepse verbouwing tussen 1960 en 1963 nog enkele interessante bouwkundige vondsten zijn gedaan. Zo werden op de plaats van de huidige secretariaatsvleugel, langs de oude kasteelgracht, de fundamenten gevonden van een bastion en op de huidige binnenplaats werden zware muurfunderingen aangetroffen. Ook is er in de voormalige buitenmuur die nu binnenmuur is een overblijfsel van een voormalig Romaans buitenvenster teruggevonden en bleek dat de kelder van Dommelrode nog uit tongewelven bestaat. (Van Oirschot 1981, 183-184).Er zijn meer gegevens nodig en eventueel een kasteelbezoek om precies te kunnen zeggen wat de actuele toestand van dit kasteel is.

Oudste vermelding
Datum:
Bron:

Bezitsgeschiedenis
Sinds 1597 werd Dommelrode bewoond door de kwartierschout Jonkheer Marcus van Gerwen van Peelland. Vermoedelijk heeft vanaf 1644 ook zijn opvolger, Cornelis Prouninck van Deventer, nog een tijdje op Dommelrode gewoond. Ook het verblijf van Philips van der Voorst, ridder en baron van Loenbeke en erve van Gerwen van Peelland zou slechts korte tijd op het kasteel hebben gewoond. Vervolgens gaat het kasteel van hand tot hand; het wordt meerdere malen verkocht en geveild. Tot deze bewoners behoorde ook Maurits Lodewijk, graaf van Nassau-Lelecq, kolonel en later generaal-majoor in Staatse dienst en bovendien een afstammeling van een van Prins Maurits’ bastaardkinderen (Becx 1999, 130). Deze Maurits Lodewijk betrok het kasteel in 1765 en gaf het de naam Dommelrode. In 1819 bood de eigenaar van dat moment, Gerard de Jong, Dommelrode te koop aan. De zusters Augustinessen kochten het kasteel en begonnen er een Frans pensionaat (Deze zusters kwamen van het nabijgelegen kasteel Henkenshage dat te klein bleek voor de vele scholieren aan wie zij onderwijs verleenden). Hoewel Dommelrode zijn functie als pensionaat in 1855 verloor bleven de zusters nog ruim 150 jaar op het kasteel wonen. In 1954 verhuizden de zusters naar klooster Soeterbeeck en werd het kasteel met de omringende landgoederen opgekocht door de gemeente van Sint-Oedenrode om er het uitbreidingsplan Dommelrode te realiseren. Uiteindelijk viel in 1960 het besluit om in het kasteel het stadhuis onder te brengen (Van Lieshout 1997, 14-18).

Historische betekenis
In de bewonersgeschiedenis van het kasteel duiken enkele vooraanstaande namen op, zoals Jonkheer Marcus van Gerwen van Peelland, een kleurrijk figuur en een afstammeling van een van prins Maurits’ bastaardkinderen, Maurits Lodewijk, graaf van Nassau-Lelecq.

Bouwgeschiedenis
De ontstaansgeschiedenis van kasteel Dommelrode is onbekend. Vermoedelijk is het kasteel gebouwd rond 1500-1550, afgaand op de bouwstijl. De eerste bewoner die bekend is, Marcus van Gerwen van Peelland, zou het kasteel in 1605 met een L-vormige aanbouw hebben uitgebreid en verfraaid (Van Rooij 1968,52). Volgens Van Oirschot werd het kasteel in 1678 omschreven als het omwatert huys genaempt de Bocht, neerhoff, boomgaert, brouwhuys, stallingen, dat de weduwe Aert Jan Aerts bewoonende en is; item een hoeve ofte neerhuysinge, schuyr, hoff, daer Willem Corstiaense offte nu deszelfs weduwe woonende is. Waar hij deze omschrijving van het kasteel precies is aangetroffen geeft Van Oirschot niet aan (Van Oirschot 1981, 181). Tijdens een verbouwing in 1960 constateerde men dat, tijdens een uitbreiding in vermoedelijk 1605, ook een nieuwe muur is aangelegd waardoor de dikke buitenmuur opeens een binnenmuur werd en de hoofdingang dus naar voren opschoof. Ook vond men toen een oude put in de hal van het kasteel en werden oude grachten en forse muren aangetroffen onder het kasteel aangetroffen (Becx 1999, 128). Wanneer in 1819 de zusters Augustinessen Dommelrode betrekken moet het kasteel worden aangepast aan haar nieuwe functie van pensionaat. Er werd een geheel nieuwe vleugel aangebouwd die in 1819 werd geopend. In 1857 werd tegenover de pensionaatsvleugel een kapel gebouwd waardoor er een grote binnenplaats ontstond. Ook werden er een refter en een huis voor de rector gebouwd. Met de boerderij vormen deze gebouwen een afgesloten geheel. Wanneer het kasteel in 1960 de functie van raadhuis krijgt wordt de pensionaatsvleugel, met uitzondering van een gedeelte van de voorgevel, gesloopt. Achter die oude gevel verrijst een nieuw administratiegebouw. In de jaren ’90 moest het kasteel-raadhuis nieuwe verbouwingen ondergaan en werd de voormalige pensionaatsvleugel wederom aangepast (Van Lieshout 1997, 18).

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1811-1832, Gemeente Sint Oedenrode, Noord Brabant. Sectie G, blad 1, nr. 570 (http://watwaswaar.nl/#Ya-Ia-6-ed-1v-1-3VCq-1Glc---GW, geraadpleegd op 25-07-2011).- Dommelrode aan de voorzijde, tekening, L. van Valkenburg, 1825, Tilburg, KUB S 62.7/820.11 Domm [van der Wielen].- Dommelrode vanuit het noord-oosten, tekening, L. van Valkenburg, 1825, Tilburg, KUB S 62.7/820.11 Domm [van der Wielen].- Google Earth foto, 2011, locatie Dommelrode / De Bocht (Docuemtnatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Becx, E. e.a., 1999, Kastelengids van Noord-Brabant, Utrecht, 128-131. - Brock, A.C., 1832, Beschrijving der vrijheid St. Oden-Rode, manuscripten uit 1832 over de geschiedenis van Sint-Oedenrode, Sint-Oedenrode, II 42- 45.- Oirschot, Anton van, 1981, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant, hun bewoners en bewogen geschiedenis, Rijswijk, 180-185.- Rooij, W. van, 1968, Sint Oedenrode, het dorp van MGR. Bekkers, Sint Oedenrode, 52-58.

Documentatie
NKS documentatiemap. en www.kasteleninbrabant.nl [Van der Wielen]

Coördinaten
Coordinaten: 51°33'36.93''N, 5°27'39.64''O
Kaartblad: 51E , x: 160.100, y: 396.800, precisie 1

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer:
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): Kasteel-Raadhuis "Dommelrode". In oorsprong omgracht en versterkt 16e-eeuws huis, in zijn huidige uiterlijk grotendeels resultaat van een verbouwing 1603; muurwerk met speklagen, vierkante toren met gebogen dak. Gerestaureerd in 1961-1963.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: P.J. van der Wielen / Marloes Vrancken
Beschrijving gemaakt: 22-03-2003 / 24-06-2008

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, Bebouwing

Bodemkundige codering
|h Bebouwing