Deurne, Klein / Oud Kasteel van

BASISREGISTRATIE [?]

Object
Deurne, Klein / Oud Kasteel van

Locatie
Adres: Haageind 60, 5751 BD
Deurne
Gemeente Deurne
Provincie Noord-Brabant

Het Klein Kasteel is gelegen aan het Haageind, een doorgaande weg tussen Deurne-centrum en het kerkdorp Walsberg.

Typologie

Het is niet bekend hoe het Klein Kasteel van Deurne er in de middeleeuwen heeft uitgezien.

Etymologie
De beide voorzetsels 'Klein' en 'Oud' zijn gegeven ter onderscheiding van het er tegenover gelegen Groot of Nieuw Kasteel. De betiteling 'oud' stamt uit de 15e eeuw, de betiteling 'klein' van na de middeleeuwen. De benaming 'Slot van Peelland', die nog met grote regelmaat in de literatuur opduikt, is een verzinsel van A.C. Brock uit het begin van de 19e eeuw.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 06-04-2003

Het complex bestaat uit de genoemde middeleeuwse toren, het aangebouwde 17e eeuwse stalgedeelte en het aan de zuidzijde van de toren gelegen herenhuis. De toegang tot het terrein wordt verkregen door een vaste houten brug aan de straatzijde van het terrein. Bij binnenkomst van het terrein staat een smeedijzeren hek. Het grootste deel van het terrein bestaat uit gazon met aan de randen, tegen de gracht, hoogopgaande beplanting. Aan de directe achterzijde van het huis ligt een terras met enkele gemetselde ornamenten. Het interieur van de toren is in de laatste eeuw niet wezenlijk veranderd. De toegang tot de toren loopt via grote eikenhouten trappen in de naastgelegen witte villa. Met name de bovenste gedeelten van de toren bevatten nog voor-oorlogse betimmeringen en elementen, zoals deuren en deurknoppen. In de kamer op de eerste woonlaag van de toren (direct boven de kelders) is een grote schouw aanwezig met haardplaat uit 1644. In het herenhuis zijn rond 1945 delftsblauwe tegeltjes aangebracht die door de toenmalige bewoner, Th. Baron de Smeth, op de zolder van het Groot Kasteel òf het Klein Kasteel werden aangetroffen. Keuken, badkamer en overige kamers hebben een modern uiterlijk (ca. 1960 tot heden). Zij allen zijn in het herenhuis gelegen. Het stalgebouw bevat zichtbaar oude gebinten.

Oudste vermelding
Datum: 1454
Bron:

Bezitsgeschiedenis
De bezitsgeschiedenis van het Klein Kasteel van Deurne loopt vermoedelijk synchroon met het bezit van de heerlijkheid vanaf de bouw rond 1370-1380. Mogelijke bouwheer was Willem van Doerne, heer van Deurne, overleden vóór 1381. Zijn zonen bezaten in 1383 een landgoed aan het Haageind. Willem werd als heer van Deurne opgevolgd door zijn zoon Ghevaert Willems van Doerne. Volgens een (postume) vermelding uit 1454 verbleef hij vroeger op het Klein Kasteel. Zijn zoon en opvolger Jan van Doerne, heer van Deurne, woonde in 1454 op het Klein Kasteel. In 1456 verkocht hij heerlijkheid en Klein Kasteel aan Ywaen de Moll (vóór 1407 - 1470). In 1470 laat hij bij zijn dood de heerlijkheid met het Klein Kasteel na aan zijn dochter Josina de Mol, gehuwd met Wessel van Boetzelaer (circa 1425 - 1492). Zij hertrouwt tussen 1492 en 1499 met Henrick Taije (circa 1430 - 1508). In 1499 wordt de zoon uit haar eerste huwelijk, Rutger (circa 1472 - 1545), kort de heer van Deurne. Nog datzelfde jaar gaat de heerlijkheid formeel naar zijn stiefvader Hendrick Taije, terwijl het Klein Kasteel terug in handen van zijn moeder kwam. Hendrick Taije verwierf in 1505 voor Deurne, Bakel en Vlierden de hoge jurisdictie. In 1508 gingen zowel heerlijkheid als Klein Kasteel naar zoon Jan Taije, vermoedelijk nog een tiener. Hij verkocht de heerlijkheid en het Klein Kasteel in 1519 aan Everaert van Doerne (circa 1465 - 1526), eigenaar van het Groot Kasteel, en bloedverwant van eerdere heren van Deurne tot aan 1456. Hij stamde evenwel uit de Everaardstak, en niet uit de Gevaertstak, zoals de laatste Van Doerne die tot 1456 heer van Deurne was. Na de dood van Everaert van Doerne in 1526 vererfden Groot Kasteel en heerlijkheid in handen van zijn oudste zoon Hendrick. Het Klein Kasteel kwam in handen van de tweede zoon, Everaert, die van zijn vader ook de heerlijkheid Bakel kreeg. Na zijn dood in 1547 kwam het Klein Kasteel in handen van zijn twee jongere broers, Jan en Hendrick jr. Terwijl Hendrick jr. de beschikking kreeg over het Blokhuis te Liessel, kreeg zijn broer Jan van Doerne het Groot Kasteel, Klein Kasteel en heerlijkheid. Na de dood van Jan van Doerne eind 1605 of begin 1606, vererft het Klein Kasteel op zijn kleinzoon Johan van Wittenhorst, heer van Horst. Diens broer Wolfaart Evert kreeg het Groot Kasteel met de heerlijkheid Deurne. Vanaf dat moment raken we het spoor korte tijd kwijt, omdat de leenprotocollen van Cranendonk hier een kort hiaat vormen. Volgens Ouwerling zou in 1656 het echtpaar Bernard van Palland en Anna Jacoba van Wittenhorst het Klein Kasteel hebben geschonken aan Otto de Visschere, schout van Deurne. Inderdaad overleed diens zoon in 1673 in het Veteri Castelli Doern, het Oud Kasteel van Deurne. Daarna moet het weer in handen van de heer van Deurne zijn gekomen, want in 1678 zien we weer in het leenprotocol van Cranendonk terug dat Rogier van Leeffdael, heer van Deurne, leenverhef doet. Na hem worden zijn zoon Johan en diens neef Gerard Sulyard van Leeffdael leenman van het Klein Kasteel.In 1728 moest de heer van Deurne, Gerard Sulyard (1691-1730), wegens geldgebrek afstand doen van de heerlijkheid, het Groot Kasteel en het Klein Kasteel. Terwijl Balthasar Coijmans de heerlijkheid Deurne en het Groot Kasteel in eigendom kreeg, werd het Klein Kasteel door Gerard Sulyard verkocht aan schout Pero de Cassemajor (ca. 1670-1744). Frans Jan Lucassen bewoonde de zuidelijke (aangebouwde) boerderij, ook wel de neerhof genoemd (in 1728 en 1729). In 1737 werd die neerhof gehuurd door Jan Goorts. Pero liet het geheel bij zijn dood na aan zijn dochter Ursulina Philippina, gehuwd met predikant Henricus Sluiter. Het echtpaar werd in 1747 volledig eigenaar. Zij verhuren het pand achtereenvolgens enkele decennia lang aan een aantal militaire officieren, zoals ene Keerenberg (huurder vóór 1759), kapitein Joseph Bernardus Scherping (huurder 1759-1762), luitenant André Gerard de Millet (huurder 1762-1771), Mr. J.E. Schenk van Rekom, arts (huurder 1771-1776) ene Hohenlohe (huurder in 1776) en Christiaan Leonhardi (huurder in 1781). Na de dood van Sluiter in 1782 erft zijn dochter Catharina Elisabeth het Klein Kasteel. Zij is gehuwd met predikant Hermanus Christianus Hanewinkel. Uit dit huwelijk werd in 1766 de bekende geschiedschrijver-reiziger Stephanus Hanewinkel geboren, overigens niet in het Klein Kasteel. In 1785 verkoopt Hanewinkel het Klein Kasteel voor 4500 gulden aan de Vrouwe van Deurne, Agatha Alewijn, douairière van Theodorus de Smeth (1710-1772). Haar man was sinds 1760 heer van Deurne. Door deze verkoop kwam het Klein Kasteel weer in het bezitsgoed van de heerlijkheid terecht. Agatha Alewijn zet het verhuren van het pand voort. Tussen 1791 en 1803 huurt Victor Gerard de Miellet het Klein Kasteel. Na Agatha's dood in 1801 erft haar kleinzoon Theodorus de Smeth (1779-1859) de heerlijkheid Deurne met daarbij het Groot en Klein Kasteel. Ook hij zal het Klein Kasteel verhuurd hebben, aangezien hij met name in Den Haag, Brussel en Arnhem verbleef. Halverwege de 19e eeuw wordt het Klein Kasteel verhuurd aan de ongehuwde notaris Carel Lodewijk van Riet (1813-1880), die er met zijn zus Georgelina Christiana van Riet (1802-1868) woont. Ferdinand Louis de Smeth (1810-1878) woonde bij hen in. Vanaf 1923 woonde schilder Otto van Rees een periode als huurder op het Klein Kasteel met zijn gezin. In 1933 en 1934 werd het Klein Kasteel vervolgens gehuurd door Mr. Raymond baron de Smeth (1890-1945), verwant aan de eigenaren van de heerlijkheid. In 1940 betrekt de jonge Theodore baron de Smeth (1919-1988), vanaf 1929 heer van Deurne, het Klein Kasteel. Daar blijft hij maar twee jaar wonen. Vanaf 1942 huurde Pieter Wiegersma (1920), glazenier-kunstenaar, het Klein Kasteel van De Smeth. De Smeth zelf gaat weer op het Groot Kasteel wonen. In de jaren na de oorlog (september 1944 tot april 1948) verbleven Theodore Baron de Smeth en zijn vrouw op het Klein Kasteel, omdat hun Groot Kasteel in 1944 door brand verwoest was. Toen De Smeth uit Deurne vertrok, verkocht hij al zijn bezit. Het Groot Kasteel met tuin kwam in handen van de gemeente Deurne. Het Klein Kasteel werd in mei 1948 gekocht door Hendrik Wiegersma (1891-1969), dorpsarts, om als woonadres voor zijn zoon Pieter en diens gezin te blijven dienen. Het linkergedeelte, de oude stal, werd door Pieter Wiegersma als atelier gebruikt. In de witte villa aan de rechterzijde woonde hij. Tot 1999 bleef Pieter Wiegersma eigenaar en bewoner van het Klein Kasteel. In 1999 werd het door de firma Nooijen Roosters gekocht en in gebruik genomen als ontvangstruimte voor gasten.

Bouwgeschiedenis
Tot halverwege de 14e eeuw wordt over een goed aan het Haageind niet gesproken. In 1383 blijkt er een goed te zijn aan het Haageind, dat eigendom is van Gevard Willemszoon van Doerne en zijn broer. Omstreeks 1387 is er sprake van een "nieuwe watermolen" aan het Haageind. In 1454 grensden twee weilandjes aan het 'huis van Jan van Doerne' en in 1456 wordt het genoemd bij de overdracht van Jan van Doerne aan Ywaen de Moll. Vanaf 1471 hebben we een reeks leenvermeldingen die alleen tussen 1606 en 1678 wordt onderbroken. De grote toren loopt toe naar boven en bezit natuurstenen elementen. Onder de toren zijn twee tongewelfkelders aanwezig. Vermoedelijk in de 17e eeuw zijn er twee grote stalgebouwen (noordzijde, opstrekkend in noordelijke richting en zuidzijde, opstrekkend in oostelijke richting) aan zijn gebouwd. Op een tekening van De Beijer uit het begin van de 18e eeuw zien we de slotkapel nog staan, evenals (een deel van) beide boerderijgebouwen, die afzonderlijk van het hoofdgebouw aan een landbouwer werden verhuurd. Op de kadastrale kaart van 1832 staan naast de toren met twee aangebouwde boerderijen, nog 2 opstallen op het erf getekend. In 1857 vond een grote verbouwing plaats. Het zuidelijke stalgebouw werd afgebroken, evenals de slotkapel of traptoren. Daarvoor in de plaats werd een witgepleisterd herenhuis gebouwd. Mogelijk werden delen van de slotkapel/traptoren ingebouwd in het muurwerk van het herenhuis. De combinatie van noordelijk boerderijgebouw, woontoren en herenhuis en tegenwoordig nog te zien. Tevens werden in de loop van de 19e eeuw enkele vensters en het dak van de woontoren gewijzigd.Het bestaat thans uit een breed vierkant torenvormig paviljoen, naar boven toelopend in oorsprong 14e eeuws, verbouwd in de 17e eeuw en onderkelderd door twee tongewelfkelders. De toren wordt geflankeerd door een vermoedelijk 17e eeuws stalgebouw en een huis met zadeldak uit 1857. De toren vertoont een gekarteld fries onder de daklijst en is door een met leien belegd wolfdak gedekt. In de voorgevel hebben de in doorgaande spaarnissen gevatte vensters beneden segmentvormige ontlastingsbogen, boven strekken met natuursteenblokken. De achterzijde van de woontoren bevat een afgesleten gevelsteen. Het 19e eeuwse woonhuis heeft gepleisterde gevels, beganegronds zesdelige schuiframen met luiken, boven ramen met kleine roedenverdeling. Sinds de verbouwing van 1857 zijn er geen wezenlijke veranderingen geweest.