Object
Omwaterd Blokhuis

Locatie
Adres: Schansstraat 17, 4844 AR
Terheijden
Gemeente Drimmelen
Provincie Noord-Brabant

De locatie waar het Blokhuis gestaan moet hebben, bevindt zich achter de boerderij aan de Schansstraat 17 ten zuidoosten van Terheijden, tegenover de Kleine Schans. Wat betreft de precieze locatie van het object dient een eerste belangrijke opmerking gemaakt te worden. De officiele tekst uit de redengevende omschrijving Rijksmonument vermeldt dat het hier gaat om een ‘voormalig blokhuis bij de Kleine Schans, thans boerderij (monumentnummer 34997). Echter is dit foutief. Het vroegere Omwaterd Blokhuis heeft áchter de monumentale boerderij aan de Schansstraat 17 gelegen. Deze boerderij is gebouwd als bijgebouw (‘paviljoen’) van het slotje, waarschijnlijk op het voormalige voorhof (zie tekst Typologie). Op het kadastrale minuutplan uit 1820 is dit goed zichtbaar. Dit betekent tevens dat het locatie (en de eventueel aanwezige overblijfselen) van het Omwaterd Blokhuis onbeschermd zijn gelaten. Een tweede belangrijke opmerking: het Omwaterd Blokhuis (of Slotje, of Blokhuis) wordt door Van der Aa (1939) (en daarna door Kalf 1912) vereenzelvigd met Driewegh (eveneens te Terheijden). Dit is eveneens onjuist: het Blokhuis en Driewegh zijn twee verschillende objecten. Driewegh was een heel eind westelijker gelegen (zie ook basisregistratie Driewegh).

Typologie

Een eenduidige typologische bepaling is bij gebrek aan bronmateriaal betreffende de middeleeuwse toestand van het object niet mogelijk (zie ook Bouwgeschiedenis).

Etymologie
Het blokhuis lag te midden van een vijver, en was daardoor geheel omwaterd.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 17-05-2003

Van het huis is niets meer over.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Wat er ter plaatse resteert aan middeleeuwse resten is niet bekend. Onderzoek is gewenst.

Oudste vermelding
Datum: 1623
Bron: Notitie vande Schouwen ende Ploeghen etc.

Volgens Brabantus' boekje 'Terheijden van Vandaag uit 1909 zou het Blokhuis, 'Blockhuys', al in 1260 gebouwd zijn [Van der Wielen].

Bezitsgeschiedenis
In 1623 wordt het Blokhuis genoemd als bezit van de erfgenamen van secretaris Beljaerts. Schout Cornelis Beljaerts was de volgende eigenaar, evenals de secretarissen Cornelis Godtschalck en Hendrik Frijlinck. In 1804 wordt het huisbij verkoop beschreven als 'een kasteeltje, genaemd het Blokhuys, met de daar aangehoorende valbrug'. Gedurende de achttiende en negentiende eeuw verwisselt het huis steeds weer van eigenaar. Tussen 1771 en 1794 is de heer Raat F.C. de Fabry eigenaar, en rond 1803 dr. P. Planken. Gravin von Wartensleben- van Hoogendorp bezit het huis tussen 1811 en 1819. Daarna komt het in handen van J.P. Roemer, die het bezit tot 1821. Tussen 1837 en 1848 is de houtvester G.A. Kuisten van Hoesen eigenaar, en jonker J.M. van der Wijck bezit het tussen 1856 en 1868. Tussen 1875 en 1882 is het huis in handen van C.N. Sauter. In 1887 werd het huis voor het laatst verkocht, en wel aan A.F.H. Kuiper uit Rotterdam, die het als buitenverblijf gebruikte. Kuiper verkocht het landgoed aan Jacobus van Ham, bewoner van de boerderij. Deze had twintig jaar eerder al een paviljoen en een schuur van de toenmalige eigenaar gekocht, zodat nu het goed weer verenigd werd [ Van der Wielen].

Bouwgeschiedenis
Omschrijvingen van hetgeen dat moet hebben gestaan op de schans zijn ondermeer afkomstig uit het Algemeen Rijksarchief te ’s Gravenhage en het Gemeente Archief Terheijden en getuigen van ‘een aanzienlijke buitenplaats, genaamd 'Het Omwaterd Blokhuis', bestaande in eene Heeren huizinge voorzien van Acht zoo beneden als bivenvertrekken (…), appartementen voor bedienden, zolder, keuken en verdere coomoditeiten; alsmede een fraai nieuw gebouwd paviljoen’. Het Blokhuis stond dus in het water en was via een brug verbonden met het erf (nog immer zichtbaar op het kadastrale minuutplan). Op het erf stonden het paviljoen (waarschijnlijk de monumentale boerderij waar de RACM de naam van het Blokhuis onterecht mee heeft verbonden), de orangerie en de stalling. 'Het Blockhuys' werd in 1623 genoemd als bezit van de erfgenamen van secretaris Beljaerts. Het is echter waarschijnlijk dat Het Omwaterd Blokhuis reeds vóór 1590 is gesticht, omdat we aannemen dat een versterkt huis niet in het schootsveld van de in 1590 opgeworpen Klein Schans zal zijn gebouwd. Naam en ligging van het object zouden kunnen verwijzen naar een militaire functie. Evenals met de latere Kleine Schans kon men Het Blokhuis de weg over de noorderlijke oeverwal afgesloten worden.

Afbeeldingen
- Kadastrale minuut, 1820, Gemeente Terheijden, Noord Brabant. Sectie G, blad 1, 28 (http://watwaswaar.nl/#Rs-Ku-7-ed-1v-1-2o1Q-1OnA---3LY, geraadpleegd op 10-02-2011).- Google Earth foto, 2011, locatie Het Blokhuis Terheijden (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).- De foto op bijlage II is afkomstig uit: Made, J van der, 1985, Kastelen in Terheyden, in: Het Brabants Kasteel, 8 (december) ½, p. 15.

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
Made, J. van der, 1985, Kastelen in Terheyden, Het Brabants Kasteel, 8 (december) ½, pp. 3-19.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: N
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: J.J.A. Pennartz/Maartje Verhoeckx
Beschrijving gemaakt: 22-05-2008/10-02-2011

Bouwhistorisch onderzoek RCE
Rapportage Rijksmonument (nr. 34997)

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Heemkundekring 'De Vlasselt'

Geomorfologische codering
B, Bebouwing.

Bodemkundige codering
|h Bebouwing