Object
Helbergen, Laag / Hof ten Kortenoever

Locatie
Adres:
Cortenoever
Gemeente Brummen
Provincie Gelderland

Laag-Helbergen ligt aan een zijweg van de Cortenoeverse weg, ongeveer 500 meter ten westen van de IJssel.

Typologie

Het is niet bekend hoe het middeleeuwse huis Laag-Helbergen eruit zag. Volgens Harenberg was het misschien een simpel stenen huis met een omgrachting.

Etymologie
Helbergen betekent een hoogte (berg) te midden van lager gelegen land (helle).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 5-3-2003

Laag-Helbergen is een groot, rechthoekig gebouw, noord-zuid georiënteerd en deels gebouwd van natuursteen. Onder de noordzijde van het huis liggen kelders, die dateren uit de tijd van het eerste huis Laag-Helbergen. Het huis is in gebruik als boerderij en verkeert in slechte staat van onderhoud.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het is mogelijk dat de kelders onder het huidige huis Laag-Helbergen nog uit de middeleeuwen dateren.Bestemmingsplan: Agrarisch gebied met grote landschappelijk waarde.

Oudste vermelding
Datum: 1326
Bron: P. N. van Doorninck, Het oudste leenactenboek van Gelre, 1326 (Haarlem 1898)

"'Item Henric van Helbergen tguet te Helberge dat heijt Scupper ten Bloke ende dat daer to behort.'"

In het leenaktenboek van 1326 werd vastgelegd wie op dat moment lenen van de graaf van Gelre hield.

Bezitsgeschiedenis
Al in 1190 komt een familie voor die zich Van Helbergen noemt. In 1326 wordt ene Hendrick van Helbergen genoemd als bezitter van het huis. Het was een havezate die werd uitgegeven in achterleen door Johan van Eerde, een leenman van de hertog van Gelre. In 1356 deden Johan van Eerde en de familie Van Helbergen afstand van het kasteel ten behoeve van de stad Zutphen, die de loop van de IJssel wilde verleggen en daarvoor het land rond Helbergen nodig had. Tot de Franse revolutie had de stad het in leen, eerst van de hertog van Gelre en later van de Staten van Gelre. De stad beleende steeds een burgemeester of raad met het huis. In 1576 wordt een familie Bushof als bezitter genoemd van het deel van het goed Helbergen dat nu bekend staat als Laag-Helbergen; oorspronkelijk maakten ook het huidige Hoog-Helbergen en een op de oostelijke IJsseloever gelegen grond deel uit van hetzelfde goed. Herman Bushof was schepen te Zutphen en het kan zijn dat hij Helbergen van de stad in leen had. In 1639 werd het wegens geldproblemen verkocht aan Judith van der Capellen, die het als huwelijksgift aan haar zoon Hendrick van Essen tot Helbergen en Vanenburg gaf. Na het overlijden van Hendrick in 1681 vererfde het op zijn nakomelingen. In 1791 overleed Lucas Willem van Essen, waarna Geertruyd Agnes van Goltsteyn het erfde. Zij liet het na aan haar achterneef Allard Philip Reinier Carel van der Borch. Die overleed in 1836 en liet Helbergen na aan zijn zusters. Zij lieten het na aan de kleindochter van hun broer, Johanna Philippina Wilhelmina Arendina van der Borch tot Verwolde, gehuwd met Frederik Alexander Coenen van de Oosterhof.In 1938 werd Laag-Helbergen verkocht aan de eigenares van het nabijgelegen Reuversweerd, Henriette Engbertine Colenbrander, gehuwd met Maurits Pico Diederik van Sytzama. In 1964 kwam het goed aan Jacoba Catharina van Sytzama.Volgens anderen echter kwam Laag-Helbergen al in de 19e eeuw aan de familie Colenbrander en vererfde het in 1898 op de familie Van Sytzama, maar dit lijkt onwaarschijnlijk.

Bouwgeschiedenis
Het is onbekend hoe het oudste huis Laag-Helbergen eruit gezien heeft. Volgens Harenberg was het misschien oorspronkelijk oost-west georiënteerd, omdat de kelders, die uit de 15e eeuw dateren, alleen onder de noordzijde van het huis liggen. In het begin van de 16e eeuw bouwde men op oudere grondvesten een herenhuis, dat al voor 1600 verwoest werd. Tegenwoordig is Laag-Helbergen een groot, rechthoekig gebouw, noord-zuid georiënteerd en deels gebouwd van natuursteen. Het dateert waarschijnlijk uit de 2e helft van de 16e eeuw. In de 18e eeuw werd het gebouw uitgebreid met een rechthoekig gedeelte, en in de 19e eeuw vergroot met een keuken. Het dak is eveneens 19e-eeuws. Het huis is als boerderij in gebruik; veel van de raamopeningen zijn dichtgemetseld. Een groot deel van het huis heeft geen tussenvloeren.

Literatuur
-Stichting Vrienden van de Gelderse kastelen, Kasteelen in Gelderland (Arnhem 1948) 98-Driessen, H. R. van, Buitenplaatsen op de Oost-Veluwe II (1980) 30-Harenberg, J., Kastelen rond Zutphen II (Zutphen 1988) 81-92-Zandstra, E., Kastelen en huizen op de Veluwe (Den Haag 1962) 34, 37-Documentatie in de mappen Hoog-Helbergen en (Laag)-Helbergen, bibliotheek NKS.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003