Byland / Scathe
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Byland / Scathe
Byland / Scathe
Locatie
Adres:
Pannerden
Gemeente Rijnwaarden
Provincie Gelderland
Het kasteel Byland was gelegen in de uiterwaarden van de Waal, ten zuiden van het dorp Pannerden. De precieze locatie is echter niet bekend.
Adres:
Pannerden
Gemeente Rijnwaarden
Provincie Gelderland
Het kasteel Byland was gelegen in de uiterwaarden van de Waal, ten zuiden van het dorp Pannerden. De precieze locatie is echter niet bekend.
Typologie
Het is niet bekend hoe het kasteel eruit zag.
Het is niet bekend hoe het kasteel eruit zag.
Etymologie
Het is mogelijk dat de naam 'Byland' betekent dat het land waarop het stond nieuw land was, dat verkregen was door stroomverlegging van de rivier, zodat er nieuw land toegevoegd kon worden aan het al bestaande bezit. Het is niet bekend waar de naam 'Scathe' vandaan komt.
Het is mogelijk dat de naam 'Byland' betekent dat het land waarop het stond nieuw land was, dat verkregen was door stroomverlegging van de rivier, zodat er nieuw land toegevoegd kon worden aan het al bestaande bezit. Het is niet bekend waar de naam 'Scathe' vandaan komt.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 14-2-2003
Van het kasteel Byland is niets bewaard gebleven.
Laatst bijgewerkt: 14-2-2003
Van het kasteel Byland is niets bewaard gebleven.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het kasteel is verdronken in de Waal en er is niets meer van bewaard gebleven.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het kasteel is verdronken in de Waal en er is niets meer van bewaard gebleven.
Afmetingen
Oudste vermelding
Datum: 1275, 17/3
Bron: L. A. J. W. Sloet van de Beele, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutphen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288 (Den Haag 1872-1876) nr. 963.
'(...) Ego Wilhelmus, miles, dictus Bous, cupio esse notum, quod domum sive munitionem meam apud Pannarden sitam, dictam Scathe, a nobili viro, domino meo, dilecto domino Theodorico, comite Clivensi, ratione nomagii sive iure feodali teneo et observo, ita videlicet, quod dicta domus est libera et patens ipsius domini mei, comitis Clivensis, contra quoscunque sub celo viventes patenter, omni exceptione remota et fraude est dolo venitus exclusis (...)'. Willem Doys droeg in 1275 zijn kasteel op als open huis aan de graaf van Kleef.
Datum: 1275, 17/3
Bron: L. A. J. W. Sloet van de Beele, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutphen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288 (Den Haag 1872-1876) nr. 963.
'(...) Ego Wilhelmus, miles, dictus Bous, cupio esse notum, quod domum sive munitionem meam apud Pannarden sitam, dictam Scathe, a nobili viro, domino meo, dilecto domino Theodorico, comite Clivensi, ratione nomagii sive iure feodali teneo et observo, ita videlicet, quod dicta domus est libera et patens ipsius domini mei, comitis Clivensis, contra quoscunque sub celo viventes patenter, omni exceptione remota et fraude est dolo venitus exclusis (...)'. Willem Doys droeg in 1275 zijn kasteel op als open huis aan de graaf van Kleef.
Bezitsgeschiedenis
De heerlijkheid en het kasteel Byland waren oorspronkelijk bezit van de graven van Kleef, en werden in leen uitgegeven aan de heren van Byland. De heerlijkheid en het kasteel Byland waren verbonden met de heerlijkheid Millingen. In 1233 werd al een Theodoricus Doys, een ministeriaal van de graaf van Gelre, genoemd. In 1274 verklaarde Willem Doys, zoon van Theodoricus Doys, dat zijn kasteel Scathe een open huis was voor de heren van Kleef. Het is mogelijk dat Willem met deze actie probeerde zijn eigen positie te verhogen van ministeriaal van de heren van Gelre tot leenman van de graven van Kleef. Willems zoon Theodoricus (Diederik of Dirk) noemde zich sinds 1294 Theodoricus Deus van Bilant, zodat Scathe en Byland waarschijnlijk hetzelfde kasteel zijn. In 1303 werd hij met Byland beleend. Hij trouwde met Sophia van der Leck en kreeg twee zoons, Johan en Otto. Johan kreeg een dochter, Sophia, die in 1348 trouwde met Willem van den Bergh. Hierdoor kwam Byland, en daarmee ook de heerlijkheden Pannerden en Millingen, in handen van het geslacht Bergh. Otto van Byland trouwde met Hadewig van Haelt, een dochter van de graaf van Kleef, en was de naamgever van het geslacht Byland dat resideerde op het kasteel Haelt of Halt, gelegen ten oosten van Millingen in Kleefs gebied. Nadat het eerste kasteel Byland verdwenen was, werd kasteel Haelt ook Byland genoemd, hetgeen een bron is geweest voor veel verwarring betreffende Byland.De heren van Bergh verbleven niet zelf op Byland, maar plaatsten er een rentmeester. In 1473 werd Byland door de Kleefse troepen ingenomen en daarbij beschadigd. In 1493 of 1494 werd Byland belegerd door de troepen van Maximiliaan van Oostenrijk en werden de rentmeester Daem van Heerde en het garnizoen gevangen genomen.In de 16e eeuw bleek Byland door de veranderde loop van de Waal onbewoonbaar te worden. De rentmeester verplaatste zijn zetel naar Millingen en kasteel Byland werd aan zijn lot overgelaten. Tot 1611 vererfden de heerlijkheden Byland en Millingen regelmatig binnen het geslacht Bergh. In dat jaar stierf Herman van den Bergh zonder mannelijke nakomelingen, en ging Millingen, als een Kleefs mansleen, naar zijn broer Frederik. Diens kleindochter Maria Clara trouwde in 1666 met Maximiliaan van Hohenzollern-Sigmaringen, waardoor Byland in het bezit van het geslacht Hohenzollern kwam. In 1837 werden beide verkocht aan F. C. Colenbrander.
De heerlijkheid en het kasteel Byland waren oorspronkelijk bezit van de graven van Kleef, en werden in leen uitgegeven aan de heren van Byland. De heerlijkheid en het kasteel Byland waren verbonden met de heerlijkheid Millingen. In 1233 werd al een Theodoricus Doys, een ministeriaal van de graaf van Gelre, genoemd. In 1274 verklaarde Willem Doys, zoon van Theodoricus Doys, dat zijn kasteel Scathe een open huis was voor de heren van Kleef. Het is mogelijk dat Willem met deze actie probeerde zijn eigen positie te verhogen van ministeriaal van de heren van Gelre tot leenman van de graven van Kleef. Willems zoon Theodoricus (Diederik of Dirk) noemde zich sinds 1294 Theodoricus Deus van Bilant, zodat Scathe en Byland waarschijnlijk hetzelfde kasteel zijn. In 1303 werd hij met Byland beleend. Hij trouwde met Sophia van der Leck en kreeg twee zoons, Johan en Otto. Johan kreeg een dochter, Sophia, die in 1348 trouwde met Willem van den Bergh. Hierdoor kwam Byland, en daarmee ook de heerlijkheden Pannerden en Millingen, in handen van het geslacht Bergh. Otto van Byland trouwde met Hadewig van Haelt, een dochter van de graaf van Kleef, en was de naamgever van het geslacht Byland dat resideerde op het kasteel Haelt of Halt, gelegen ten oosten van Millingen in Kleefs gebied. Nadat het eerste kasteel Byland verdwenen was, werd kasteel Haelt ook Byland genoemd, hetgeen een bron is geweest voor veel verwarring betreffende Byland.De heren van Bergh verbleven niet zelf op Byland, maar plaatsten er een rentmeester. In 1473 werd Byland door de Kleefse troepen ingenomen en daarbij beschadigd. In 1493 of 1494 werd Byland belegerd door de troepen van Maximiliaan van Oostenrijk en werden de rentmeester Daem van Heerde en het garnizoen gevangen genomen.In de 16e eeuw bleek Byland door de veranderde loop van de Waal onbewoonbaar te worden. De rentmeester verplaatste zijn zetel naar Millingen en kasteel Byland werd aan zijn lot overgelaten. Tot 1611 vererfden de heerlijkheden Byland en Millingen regelmatig binnen het geslacht Bergh. In dat jaar stierf Herman van den Bergh zonder mannelijke nakomelingen, en ging Millingen, als een Kleefs mansleen, naar zijn broer Frederik. Diens kleindochter Maria Clara trouwde in 1666 met Maximiliaan van Hohenzollern-Sigmaringen, waardoor Byland in het bezit van het geslacht Hohenzollern kwam. In 1837 werden beide verkocht aan F. C. Colenbrander.
Historische betekenis
Het kasteel Byland was een open huis. Het speelde een rol bij de strijd tussen de hertogen van Gelre en de Bourgondiërs aan het einde van de 15e eeuw.
Het kasteel Byland was een open huis. Het speelde een rol bij de strijd tussen de hertogen van Gelre en de Bourgondiërs aan het einde van de 15e eeuw.
Bouwgeschiedenis
Het is onbekend wanneer het kasteel Byland gebouwd is, maar waarschijnlijk werd dit door de eerste Theodoricus Doys of zijn zoon Willem gedaan. Het is onbekend hoe het kasteel eruit zag. Nadat het kasteel in de 16e eeuw onbewoonbaar werd, raakte het snel in verval. In 1614 wordt al gesproken over een 'voormalig kasteel' en op een kaart uit 1638 staat nog slechts de plaats afgebeeld waar het kasteel ooit stond, maar die op dat moment in de Waal lag. Door de aanleg van het Pannerdens Kanaal in 1706 werden de fundamenten bij laag water weer zichtbaar. Hiervan is echter niets bewaard gebleven.
Het is onbekend wanneer het kasteel Byland gebouwd is, maar waarschijnlijk werd dit door de eerste Theodoricus Doys of zijn zoon Willem gedaan. Het is onbekend hoe het kasteel eruit zag. Nadat het kasteel in de 16e eeuw onbewoonbaar werd, raakte het snel in verval. In 1614 wordt al gesproken over een 'voormalig kasteel' en op een kaart uit 1638 staat nog slechts de plaats afgebeeld waar het kasteel ooit stond, maar die op dat moment in de Waal lag. Door de aanleg van het Pannerdens Kanaal in 1706 werden de fundamenten bij laag water weer zichtbaar. Hiervan is echter niets bewaard gebleven.
Afbeeldingen
-Kaart van het land van Bergh door Christiaan 's Grooten, ca. 1550. Afgebeeld in: Schilfgaarde 1950, afb. 1 en afb. 72 (detail).-Kaart van de omgeving van Byland uit 1638. Rijksarchief Arnhem, Archief Hof van Gelre, no. 137.
-Kaart van het land van Bergh door Christiaan 's Grooten, ca. 1550. Afgebeeld in: Schilfgaarde 1950, afb. 1 en afb. 72 (detail).-Kaart van de omgeving van Byland uit 1638. Rijksarchief Arnhem, Archief Hof van Gelre, no. 137.
Bronnen
Literatuur
Er hebben zowel een kasteel Byland bij Pannerden als een kasteel Byland (ook Haelt genoemd) bij Schenkenschanz, Duitsland, bestaan. Deze lijst bevat alleen literatuur betreffende Byland bij Pannerden. -Aa, A. J. van der, 1840, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden II. Gorinchem, 850 (Helaas vat hij de twee verschillende kastelen Byland op als één). -Dalen, A. G. van, 'Uit de oude historie van Pannerden', in: De Liemers 24 (1970). -Dalen, A. G. van, 1979, Bergh: Heren, land en volk. Nijmegen, passim. -Dalen, A. G. van, 'Doys-van Bylant te Millingen en Pannerden', in: Heemkundekring de Duffelt, Heemstudie IX (1980). -Hardenberg, H.,1981, Oostduin en de graven van Bylandt. Geschiedenis van een Haagse woonwijk. Den Haag, 9-11. -Schilfgaarde, A. P. van, 1932, Het Archief van het huis Bergh, Inleiding. Nijmegen, 134. -Schilfgaarde, A. P. van, 'De Bylandt', in: Bijdragen en mededeelingen van Gelre 37 (1934) 223-226. -Schilfgaarde, A. P. van, 1950, Het huis Bergh. Maastricht, 7, 27-28, 89, 109, 141, 145, 158-159, 164, 172, 200, 216, 221, 251. -Sloet van de Beele, L. A. J. W., 1872-1876, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutphen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288. Den Haag, nr. 963. -Werner, H. M., z.j., Geldersche Kasteelen I. Arnhem, 339. -Dalen, A.G., 1971, Halsaf of het Huis Babberich: het huis Bylant. Zevenaar, 13-23.
Er hebben zowel een kasteel Byland bij Pannerden als een kasteel Byland (ook Haelt genoemd) bij Schenkenschanz, Duitsland, bestaan. Deze lijst bevat alleen literatuur betreffende Byland bij Pannerden. -Aa, A. J. van der, 1840, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden II. Gorinchem, 850 (Helaas vat hij de twee verschillende kastelen Byland op als één). -Dalen, A. G. van, 'Uit de oude historie van Pannerden', in: De Liemers 24 (1970). -Dalen, A. G. van, 1979, Bergh: Heren, land en volk. Nijmegen, passim. -Dalen, A. G. van, 'Doys-van Bylant te Millingen en Pannerden', in: Heemkundekring de Duffelt, Heemstudie IX (1980). -Hardenberg, H.,1981, Oostduin en de graven van Bylandt. Geschiedenis van een Haagse woonwijk. Den Haag, 9-11. -Schilfgaarde, A. P. van, 1932, Het Archief van het huis Bergh, Inleiding. Nijmegen, 134. -Schilfgaarde, A. P. van, 'De Bylandt', in: Bijdragen en mededeelingen van Gelre 37 (1934) 223-226. -Schilfgaarde, A. P. van, 1950, Het huis Bergh. Maastricht, 7, 27-28, 89, 109, 141, 145, 158-159, 164, 172, 200, 216, 221, 251. -Sloet van de Beele, L. A. J. W., 1872-1876, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutphen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288. Den Haag, nr. 963. -Werner, H. M., z.j., Geldersche Kasteelen I. Arnhem, 339. -Dalen, A.G., 1971, Halsaf of het Huis Babberich: het huis Bylant. Zevenaar, 13-23.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.