Object
Biljoen

Locatie
Adres: Biljoen 1, 6883 JH
Velp
Gemeente Rheden
Provincie Gelderland

Kasteel Biljoen is gelegen in de westelijke uiterwaarden van de IJssel, tussen de snelweg A 348 en de spoorlijn Arnhem-Zutphen, ten oosten van de plaats Velp.

Typologie

Kasteel Biljoen was een vierkant kasteel met vier hoektorens.

Etymologie
Het is onduidelijk waar de naam Biljoen vandaan komt.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-2-2003

Kasteel Biljoen ligt midden in het omringende park, in een grote vijver. Het kasteel is te bereiken via een boogbrug. Het bestaat uit een kubusvormig gebouw met vier hoektorens met klokvormige kappen. Het verkeert in goede staat en is in gebruik als woonhuis. Kasteel Biljoen is gedecoreerd in verschillende stijlen. Het kasteel herbergt een verzameling 17e-eeuwse Vlaamse wandtapijten en heeft plafonds en muurdecoraties in Lodewijk XIV- en -XVI stijl. De grote balzaal heeft gestuukte plafonds en muren met afbeeldingen uit de Romeinse geschiedenis. Ook het omringende park, aangelegd in de landschapsstijl aan het einde van de 18e eeuw door o.a. J. G. Michael en J. D. Zocher sr. en jr., is interessant.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Veel delen van het middeleeuwse kasteel zijn nog opgenomen in het huidige gebouw. Bij de verbouwing vanaf 1661 zijn veel oorspronkelijke muren bewaard gebleven. Bestemmingsplan: Landhuizen ten behoeve van de functies wonen, educatieve, openbare en bijzondere doeleinden en kantoren, met bijbehorende bijgebouwen en cultuurhistorisch waardevolle erven en tuinen.

Oudste vermelding
Datum: 1535
Bron: I. A. Nijhoff, 1820, Geldersch Arkadia of wandeling over Bilioen en Beekhuizen. Arnhem, bijlage B.

"'Wij Kairll van der gnaden gaidtz Hertouch van Gelre (...) doen kont ind bekennen vur ons onsen erven ind nacomelingen dat wij onsen lieuen getrouwen Roloff van Lennep haeffmeester ind drossaet tot Middeler ind synen eruen onse huys Boullion mitter heerlicheit gerechticheit getymmer guederen ind inkompsten van altz tot die hoffstat Broeckerhaeff ind nu hyrtoe gehoerende (...) erfflick ind ewelick verkoufft ind opgedraegen hebben, vercoupen ind opdragen auermitz desen onsen apenen brieff alsoe dat hy ind synen eruen dat huys mit syne gerechticheit ind toebehoeren als vurg. aenfangen besitten ind gebruycken sullen tot oeren will (...)'"

(...) ind drossaet tot Middeler ind synen eruen onse huys Boullion mitter heerlicheit gerechticheit getymmer guederen ind inkompsten (...)'. Karel van Gelre verkocht in 1535 Biljoen aan hofmeester Roelof van Lennep, drost van Middelaar.

Bezitsgeschiedenis
Kasteel Biljoen ligt op het goed 'hofstad Broekerhaaf' (vermelding 1535) van de al in 1076 genoemde 'curtis Broekhoven'. Deze was aan het begin van de 16e eeuw in handen van het kapittel (van ...?) van Utrecht. Herman de Groeff, raad van Karel van Gelre, verkreeg het gebied in 1528 deels door koop en deels met geweld. In 1530 verkocht hij het aan Karel van Gelre, die er het kasteel Biljoen liet bouwen. In 1535 verkocht Karel het aan hofmeester Roelof van Lennep. Diens zoon Johan stierf in 1622. Johans bezit werd verdeeld onder zijn zuster Bernardina en haar vier kinderen. Biljoen viel toe aan Cunera, een van de dochters van Bernardina. Cunera stierf in 1657, waarna het bezit verdeeld werd onder haar kinderen. Biljoen werd nu eigendom van haar dochter Johanna, die getrouwd was met George Johan van Weede van Walenburg, die het in 1661 verkocht aan Alexander vrijheer van Spaen. Die liet het kasteel ingrijpend verbouwen. Biljoen bleef in handen van het geslacht Spaen tot 1848. In dat jaar overleed Alexander Jacob van Spaen zonder kinderen. Biljoen ging naar zijn zuster Justine, getrouwd met Johan Frederik Willem Karel baron van Hardenbroek, die zo eigenaar werd van Biljoen.In 1867 werd de grond van het landgoed verkocht aan Johann Heinrich Wilhelm Lüps, een Duits industrieel, die in 1872 ook het kasteel zelf kocht. Zijn nakomelingen bezitten het kasteel en landgoed nog steeds.

Historische betekenis
Kasteel gesticht door Karel van Gelre: een hertogelijk kasteel, waarschijnlijk bedoeld als lusthof.

Bouwgeschiedenis
In 1531 blijkt uit de rekeningen dat er stenen van Overhagen naar Biljoen worden gebracht. Blijkbaar werd er toen al gebouwd aan het kasteel. Kasteel Biljoen was in 1535 waarschijnlijk zeker al als ruwbouw aanwezig, gezien de verkoop van het kasteel in dat jaar. De hof die er voor die tijd stond was waarschijnlijk niet meer dan een boerderij. Het kasteel dat Karel liet bouwen was een vierkant kasteel met vier hoektorens. De vier hoektorens hadden alle een puntig dak. Het dak had 3 topgevels. Er lag een gracht om het kasteel zelf en een om het gehele landgoed. Karel gebruikte voor een deel bouwmateriaal van het nabijgelegen kasteel Overhagen, dat hij had laten afbreken. Alexander van Spaen liet na 1661 het kasteel ingrijpend verbouwen in classicistische stijl. In 1959 werd het kasteel bedreigd door bouwplannen van de gemeente Velp, die vlakbij Biljoen nieuwbouw wilde plaatsen, maar deze plannen gingen niet door vanwege de kwalijke gevolgen die deze voor het kasteel zouden hebben.

Afbeeldingen
-Tekening van Biljoen door Nicolaas van Geelkercken uit 1653. Collectie Huisarchief Biljoen, kaart 7, Rijksarchief Gelderland Arnhem. Afgebeeld in: Van der Wijck, 1988, Atlas Gelderse buitenplaatsen De Veluwe. Alphen aan de Rijn, 41. -Gravure door Cornelis Pronk, 1731. Rijksprentenkabinet Amsterdam.-'t adellijck Huijs Biljoen', anonieme tekening, ca. 1730-1740. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het zuidwesten, gravure door J. C. de Beyer, 1744. Gemeentemuseum Arnhem.-Brouillonkaart van Beekhuizen en Biljoen, 1783/1784. Universiteit Leiden, coll. Bodel Nijenhuis.-Zes etsen van Biljoen en het omliggende park door Christiaan Henning, eind 18e eeuw. Gemeentemuseum Arnhem.-'De buitenwerken der stad Arnhem', kaart, ca. 1808-1810. Algemeen Rijksarchief, Den Haag, kaartenafdeling, Genie-archief.-Biljoen van achteren, door A. Godefroij. Universiteit Leiden, coll. Bodel Nijenhuis.-Biljoen vanuit het westen, schilderij door A. J. Couwenberg, ca. 1830. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het westen, litho door H. W. Last, ca. 1845. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het zuidwesten, anonieme litho, ca. 1850. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het westen, anonieme gravure, ca. 1860. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het westen, anonieme gravure, ca. 1865. Gemeentemuseum Arnhem.-Biljoen vanuit het zuidwesten, aquarel door C. H. van Amerom, 1869. Gemeentemuseum Arnhem.-Tekening van Biljoen door L. Oeder, part. coll. F. M. Eliëns. -Afbeelding van de plattegrond van Biljoen. Afgebeeld in Stenvert e.a 2000.

Literatuur
-Eliëns, F. M. & J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Den Haag, 290-295. -Kerkkamp, H., 1964, Kasteel Biljoen en daar rondom. Rheden. -Mehrtens, U. M. & H. M. J. Tromp, 1984, De aanleg van Biljoen en Beekhuizen in de tijd van J. F. W. baron van Spaen van Biljoen. Zeist. -Moes, E. W. & K. Sluyterman, 1912, Nederlandsche kasteelen en hun historie I. Amsterdam, 105-130. -Nijhoff, I. A., 1820, Geldersch Arkadia of wandeling over Bilioen en Beekhuizen. Arnhem. -Romers, H., 1969, Oeuvre catalogus J. De Beyer. Den Haag, nr. 65-66. -Schilperoort, T., 'Biljoen', in: Buiten 8 (1914) 272-273, 260-262, 284-285. -Schimmelpenninck, C. O. A., 1973, Inventaris van het archief van de familie van Spaen, tak Biljoen. Arnhem. -Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven & B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland: Gelderland. Zwolle, 23-24, 30, 36, 52, 310-313. -Tromp, H. M. J, 'Alexander Frederik van Spaen als bouwheer (1619-1692)', in: De woonstede door de eeuwen heen 1994:4 (1994) 32-47. -Werner, H. M., 1906, Geldersche Kasteelen II. Arnhem, 75-92. -Wijck, H. W. M. van der, 1988, Atlas van Gelderse buitenplaatsen. De Veluwe. Alphen a/d Rijn, 40-41.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003