Waterburcht / Luchtenburg / Ter Borch / Cantersborg

IN BEWERKING [?]

Object
Waterburcht / Luchtenburg / Ter Borch / Cantersborg

Locatie
Adres: Achter Hoofdweg 12-14, 9761 EG
Eelde
Gemeente Tynaarlo
Provincie Drenthe

De Waterburcht was gelegen in het zuiden van het dorp Eelde, ten westen van de Hoofdweg, op het terrein dat Borgstukken heet.

Typologie

De Waterburcht was een ronde burcht. In het midden bevond zich een motte met daarop een waarschijnlijk rond gebouw van hout of steen. Er omheen lagen een aantal wallen en grachten.

Etymologie

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 21-3-2003

Er is op de plaats van de oorspronkelijke motte nog steeds een verhoging in het landschap zichtbaar. In het terrein er omheen zijn de resten van enkele wallen en grachten nog duidelijk zichtbaar.

Oudste vermelding
Datum: 1266
Bron:

"'Eodem anno destructam est castrum in Elethe, quod filii Rogeri sculteti Threntie et fratrueles eorum ceperant edificare' (Van Vilsteren 1990, 17)."

'Eodem anno destructam est castrum in Elethe, quod filii Rogeri sculteti Threntie et fratrueles eorum ceperant edificare' (Van Vilsteren 1990,17).In 1266 begon de schulte van Drente met het bouwen van de burcht, die echter in dat jaar meteen weer afgebroken werd door de kastelein van het kasteel in Coevorden.

Bezitsgeschiedenis
Hoewel er in oudere literatuur vanuit wordt gegaan dat de Waterburcht al in de elfde eeuw bestond, en in handen was van het invloedrijke Drentse geslacht de Lichtenbergers, maakt Van Vilsteren in zijn onderzoek uit 1989 echter aannemelijk dat er voor 1266 helemaal geen burcht gestaan heeft. In dat jaar begonnen de zonen van schulte Rutger een burcht te bouwen. Eind 14e eeuw wordt ene Egbert Tezens genoemd in een overeenkomst met Steven van der Borch. Tezens was afgeleid van de naam Theso, die in het geslacht van de Eelder schulten in deze periode vaak voorkwam. Het is dus mogelijk dat hier een verbinding zichtbaar is tussen de Eelder schulten en de familie Ter Borch, die als afstammelingen van het geslacht Van der Borch de havezate in bezit hadden die op het voormalige burchtterrein gelegen was. Deze havezate was gelegen binnen de grachten van de oude Waterburcht en wordt voor het eerst genoemd in 1453 (volgens Van Vilsteren echter pas in 1646). In dat jaar was Ter Borch in bezit van Hake ter Borch. Meestal wordt het huis Ter Borch genoemd, net als de familie die het oorspronkelijk in bezit had; later ook wel Cantersborg. In 1529 overleed Steven ter Borch; en na een flinke ruzie om de erfenis werd die toegewezen aan Reint Sigers, die zich daarna Sigers ter Borch noemde.Het huis bleef in handen van het geslacht Sigers ter Borch tot Reint Gijsbert Sigers ter Borch in 1702 overleed. Het huis ging naar zijn dochter Florentina Geertruida, getrouwd met Bartholt Canter. In 1755 veilde Jan Poppe André Canter de havezate, die werd gekocht door Dubbelt Willinge. Die woonde er echter niet zelf, maar verhuurde het huis. In 1798 werd Ter Borch verkocht aan Jan Wilmsonn Kymmell. Deze liet het afbreken en verkocht de vrijgekomen materialen.In 1832 waren Jacob Hartlief en Jan Ebels eigenaars van de plaats waar het huis gestaan had.

Historische betekenis
De Waterburcht is vanwege zijn grootte een voor Nederland zeer belangrijk voorbeeld van een ronde burcht met een meervoudige omgrachting. Het is de grootste rond burcht van Noord-Nederland en een van de grootste van het land. De grachtenstructuur met het verhoogde middenterrein is zeer duidelijk en gaaf bewaard gebleven. De Waterburcht was gelegen op een strategische plaats bij een voorde in de Drentse Aa. Het was de zetel van de schulten van Eelde.

Bouwgeschiedenis
De Waterburcht werd gebouwd in 1266 door Roger, schulte van Eelde. Deze burcht werd vermoedelijk meteen verwoest door Gerard Clinck, de kastelein van het kasteel in Coevorden, maar volgens Van Vilsteren volgde herbouw van de versterking. Deze versterking bestond uit een motte waarop een ronde palissade was geplaatst. Binnen de palissade bevond zich een woontoren, die eerst van hout en mogelijk later van steen was. De motte had een doorsnede van 30 meter en was drie tot vier meter hoog. Rond de motte lag een gracht met een breedte van 10 meter. Verder om de burcht lagen vier ronde wallen en grachten, waarvan resten nu nog steeds in het landschap zichtbaar zijn. Aan de oostzijde lagen slechts drie buitengrachten om de burcht. De diameter van de buitenste gracht bedroeg 170-180 meter. Hiermee is de Waterburcht één van de grootste ronde burchten in Nederland. De totale oppervlakte van het terrein was ca. 6 hectare. In de 14e eeuw wordt de burcht niet meer vermeld, hoewel de schulten van Eelde nog tot ca. 1325 een belangrijke rol speelden. In 1453 is er sprake van een havezate op dezelfde plaats. Deze havezate, Ter Borch genoemd, was gelegen buiten het terrein van de oorspronkelijke motte, maar binnen de ronde omringende grachten. Er zijn geen afbeeldingen van het huis bewaard gebleven. De afmetingen van het huis waren 17,6 x 11,75 meter. Het huis had twee verdiepingen, met vier kamers beneden en zes boven. Bij opgravingen in 1966 werden in de heuvel muurresten aangetroffen en resten van een tegelvloer met tegels van 25 x 25 cm. Het huis had stallen en tuinen. In 1799 werd de havezate afgebroken.In 2000 is het terrein van de Waterburcht heringericht, zodat de resten van de burcht duidelijker zichtbaar zijn voor het publiek.

foto: Archeoplan

Foto: Archeoplan