Object
Heemstede te Nieuwegein

Locatie
Adres: N.v.t.
Nieuwegein
Gemeente Jutphaas
Provincie Utrecht

De ridderhofstad Heemstede was gelegen ten oosten van Jutphaas, tussen het Lekkanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal, ten noordwesten van de A27, bijna 800 meter ten zuidwesten van het huidige Heemstede II te Houten.

Typologie

De enige betrouwbare afbeelding (van Roelant Roghman uit 1646/47) laat zien dat het afgebeelde kasteel ofwel een uitbreiding is van de oorspronkelijke woontoren uit de 14e of 15e eeuw met een zaalbouw ofwel dat de zaaltoren is uitgebreid met een kleinere traptoren.

Etymologie
'Heem' verwijst naar huis en 'stede' betekent 'stad'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 05-09-2000

Huidige functie:

Op het terrein is een boomgaard en onder de grond liggen vermoedelijk nog funderingen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Vermoedelijk bevinden zich nog resten van de fundering in het perceel.

Afmetingen
De afmetingen zijn onbekend. Vrermoedelijk mat de eerste woontoren ca. 7 x 7 meter (op basis van onderzoek naar tekening Ro. Roghman).

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivierkom en oeverwalachtige vlakte, Bodemkunde - Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4.

Oudste vermelding
Datum: 1404, 22/02
Bron: ARA, Leenhof Vianen, nr. 7, fol. 12v

De nicht van Borre van Heemstede, echtgenote van Godschalk van Winssen, werd op 22 februari 1404 door de heer van Vianen beleend met een hoeve land 'mit husinge ende hofstede geheiten die Heemstede' (ARA, Leenhof Vianen, nr. 7, fol. 12v). Voor 1404 is er echter sprake van twee oudere beleningen.

Bezitsgeschiedenis
Reeds in 1323 wordt er melding gemaakt van een ridder Everard van Heemstede. De hoeve land van Heemstede die door Nicolaas van Heemstede in leen wordt gehouden van de heren van Vianen, wordt in 1339 door zijn broer Sander van Heemstede verkocht aan zijn broer Borre van Heemstede en zijn zwager Hak van Schelluinen. In 1358 draagt Zweder van Schelluinen de hoeve land in Jutphaas over aan Borre van Heemstede, mogelijk een kleinzoon van de bovengenoemde Borre. Het blijft in het geslacht Heemstede totdat Elsabe Mouwer het erft, een nicht van de kleinzoon van laatsgenoemde Borre. Het huis Heemstede wordt voor het eerst vermeld wanneer het haar bezit is. Wanneer Elsabe Mouwer overleden is, wordt Heemstede in 1439 aan haar echtgenote beleend: Godschalk van Winssen. De leden van deze aanzienlijke Utrechtse familie oefenden gedurende de 15e en 16e eeuw vrijwel ononderbroken de ambten van schepen en burgemeester van Utrecht uit. In 1536 wordt Heemstede als ridderhofstad erkend. Na het overlijden van Willem II van Winssen in 1614 wordt het kasteel vermoedelijk niet meer bewoond, want het verschijnt in 1646/47 op een tekening van Roghman als een vervallen ruïne. Maria van Winssen verkrijgt Heemstede in 1640 na het overlijden van haar oudste broer. Zij laat samen met haar man Hendrik Pieck aan de overzijde van de Heemstederdijk het kasteelachtige landhuis Heemstede II bouwen. Na het kinderloos overlijden van Maria van Winssen komt Heemstede in 1669 aan Gerard de Waell van Vronestein en blijft het tot op heden bij het landgoed Heemstede in Houten behoren. In 1696 is het nog op de kaart van De Rooij te zien, maar daarna is het ruïneuze huis waarschijnlijk verdwenen.

Bouwgeschiedenis
Het formaat van gevonden bakstenen (29/30 x 16 x 8 cm) ondersteunt maakt een datering mogelijk van eind 13e of begin 14e eeuw. In 1404 werd Heemstede voor het eerst genoemd, waardoor er een vermoeden bestaat dat het eind 14e eeuw is gebouwd. Het is een rechthoekige toren van drie verdiepingen. De details aan de gevel van Heemstede in de tekening van Roghman (mogelijke bouwnaden) wekken de indruk dat de eerste bouwfase bestond uit een kleinere woontoren van ca 7 x 7 m, die uitgebouwd is tot een bouwblok van ca. 12 x 12 m of dat er sprake was van een zaaltoren, die met een traptoren werd uitgebreid. Verder is een kleine terreinverhoging op de locatie van het gebouw zichtbaar. Het huis verviel tot een ruïne na de dood van de laatste bewoner in 1614. De ruïne verdween na de 1696.

Afbeeldingen
- Heemstede getekend door Roelant Roghman in 1646/47 TMH,O**28 (Van der Wyck 1989, 88; Wevers 1995, 242). - Luchtfoto van voormalig terrein van Heemstede, hier in gebruik als boomgaard. Door H. Bol uit 1995. Provincie Utrecht. - Google Earth foto, 2010, Locatie Heemstede te Nieuwegein (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
- ARA, Leenhof Vianen, nr. 7, fol. 12v - Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 88.

Literatuur
Wevers, L., 1991, Heemstede. Delft. - Wevers, L., 1995, 'Heemstede I', in: B. Olde Meierink e.a., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, 242.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: R.P. Chorus
Beschrijving gemaakt: 29-09-2000

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
2M22, Rivierkom en oeverwalachtige vlakte.

Bodemkundige codering
Rn 47C-V, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4.