Dael, De / Oelsbroeck

IN BEWERKING [?]

Object
Dael, De / Oelsbroeck

Locatie
Adres: Daelderpad 1, 6361 BJ, Nuth
Nuth
Gemeente Nuth
Provincie Limburg

Huis de Dael is gelegen binnen de gemeente ten noorden van het gelijknamige dorp ingesloten tussen de Rijksweg A76, de spoorlijn Sittard-Geleen, de provinciale weg N298 en de lokale weg de Stationstraat.

Typologie

Het huidige huis stamt grotendeels uit de zeventiende eeuw. Van het daarvoor aanwezige huis is alleen bekend, dat er sprake moet zijn geweest van een adellijke hofstede.

Etymologie
De naam Dael is waarschijnlijk afgeleid van de ligging van het huis in het dal van een waterrijke vallei (de Platsbeek). De oudere naam "Oelsbroeck" verwijst eveneens naar het gebied waarin het huis is gebouwd, een met elzen omgeven moerassig land.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: april 2015

Momenteel is het huis als woning in gebruik.

Oudste vermelding
Datum: 1382
Bron: leenregister proosdij van Sint-Servaaskapittel

Het oudste huis zou een buitenverblijf van de Heren van Hoensbroek zijn geweest, die het in leen hadden van de proosdij van het Sint-Servaaskapittel. Volgens een vermelding zou ridder Herman Hoen het goed Oelsbroeck geschonken hebben aan zijn zoon Nicolaes bij diens huwelijk in 1382.

Bezitsgeschiedenis
De oudst bekende bezitters van het huis Oelsbroek of De Dael waren de Heren van Hoensbroek, die het in de veertiende eeuw in leen hadden van de proosdij van Sint-Servaaskapittel te Maastricht. In 1382 zou het goed door Herman Hoen aan zijn zoon Nicolaes zijn geschonken bij diens huwelijk met de dochter van de Heer van Wijnandsrade. In de periode daarna wordt het goed vermeld in 1504 toen Gerard van Meer er mee werd beleend, in 1571 toen Wolter van Elsrack er mee werd beleend en in 1621 toen het in het bezit kwam van Hendrik van Blitterswijk genaamd Passart. In 1665 kwam Oelsbroek in handen van een lid van de Duitse adellijke familie Von Hartsleben. Door het huwelijk van Cecilia Elisabeth van Hartsleben met Johan Georg Sigmund van Sussekern en vervolgens van hun dochter Agnetha met Casper van Elmpt ging het goed begin achttiende eeuw over naar het adellijke geslacht Van Elmpt. Vanwege schulden werd in 1725 het goed verkocht aan het patriciërsgeslacht Joppen uit Maastricht, die het vervolgens in 1773 verkocht aan Nicolaas Strens. In 1935 werd het huis door Karl Herberz, de zoon van de laatste erfgename van de familie Strens verkocht aan Johan Maes. Deze start in 1950 een hotel-restaurant in het huis. In 1988 is het huis verkocht aan Ton Bijlmaker en sinds 1995 wordt het huis bewoond door Charlotte van Campen.

Historische betekenis
"Oelsbroek" of "De Dael", zijnde een groot leen of ridderleen van de proosdij van het Sint-Servaaskapittel, heeft geen rol van betekenis gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Hoe het oudst bekende huis, dat een buitenhuis van de Heren van Hoensbroek zou zijn geweest, er moet hebben uitgezien is niet bekend. Het huidige huis stamt grotendeels uit de zeventiende en achttiende eeuw. Gezien de financiële toestand van de families Hartsleben en Van Elmpt, die van 1665 tot 1735 het huis hebben bewoond, lijkt het niet reëel te veronderstellen, dat het huis in die periode is gebouwd. Het is waarschijnlijker, dat met de bouw begin zeventiende eeuw is gestart toen Gerard van Blitterwijck met het goed was beleend en dat de gebouwen later zijn uitgebreid. Gezien de in de gevel aanwezige gevelsteen uit 1775 zouden de twee getrapte topgevels met tussenliggende gebogen gevelbekroning van het herenhuis later aangebracht kunnen zijn door de familie Strens die omstreeks die tijd in de adelstand werd verheven. Zowel op de Tranchotkaart uit 1777 als de kadastrale kaart uit 1820 is er sprake van een rechthoekig door een gracht omgeven en rondom een binnenplaats gegroepeerd gebouwencomplex. Bij vergelijking met de huidige situatie kan worden afgeleid, dat in de loop van de tijd diverse gebouwdelen zijn gewijzigd. Van de gebouwen uit de zeventiende en achttiende eeuw zijn thans nog aanwezig het rechthoekige herenhuis op de noordwest hoek, het poortgebouw aan de noordzijde en het koetshuis aan de zuidzijde. De overige gebouwdelen zijn in de loop van de tijd gesloopt. In 1950 is het complex uitgebreid met een eetzaal op de zuidwesthoek toen de gebouwen werden ingericht als hotel-restaurant. Het huidige rechthoekige herenhuis heeft twee bouwlagen boven een kelderruimte. Het gebouw wordt afgedekt door een u-vormige verlopende zadeldakconstructie, die in de westgevel wordt afgesloten door twee later aangebrachte trapgevels. De ruimte tussen deze trapgevels is opgevuld door een gebogen bekroning voorzien van een siervaas en een gevelsteen met het jaartal 1775. De metselwerk muren zijn voorzien van in mergel uitgevoerde speklagen en hoekblokken. Het aantal vensters is in de loop der tijd uitgebreid, terwijl de afmetingen ervan zijn vergroot. Het eveneens in metselwerk met speklagen uitgevoerde poortgebouw heeft een torenvormig middelgedeelte. De aan de zuidzijde aanwezige eenlaagse schuur heeft aan de westzijde een eindgevel met een gezwenkte geveltop met een in mergel uitgevoerd jaartal 1734.