Object
Ter Borch / Terborgh / Schinnen

Locatie
Adres: Heisterbrug 119-121, 6365 CC
Schinnen
Gemeente Schinnen
Provincie Limburg

Het kasteelterrein is gelegen ten westen van het dorp Schinnen, ten noorden van de A76 en ten zuiden van het dorp Puth. De aangegeven coördinaten van de hoekpunten betreffen globaal de omtrek van het door grachten omgeven kasteelterrein, ingeschat op basis van de combinatie van de kadastrale minuutkaart gemeente Schinnen, 1811-1832, Limburg, sectie A, blad 03, de Ferrariskaart Schinnen nr. 209 uit 1777 en Google Earth. Met name de afmetingen van de omgrachte hoofdburcht varieert echter aanzienlijk.

Typologie
 (Betreft de oorspronkelijke achter het huidige huis op een heuvel gelegen woontoren)
 (Betreft de oorspronkelijke achter het huidige huis op een heuvel gelegen woontoren)
 (De in de 17e eeuw tot woning verbouwde oorspronkelijke voorburg)
Het oorspronkelijke huis was een woontoren, die was gebouwd op een al dan niet kunstmatig opgeworpen heuvel. Gezien de beperkte hoogte van de nog aanwezige kasteelheuvel is het niet duidelijk of er toen sprake was van een motte-kasteel. Aangenomen wordt, dat de houten woontoren in de loop van de tijd werd vervangen door een stenen bouwwerk, terwijl op de voorburcht stenen gebouwen verschenen. In het begin van de zeventiende eeuw werd de hoofdburcht verlaten en werd de voorburcht verbouwd en uitgebreid tot het huidige herenhuis.

Etymologie
Aangenomen wordt, dat de naam is afgeleid van de, achter het huidige huis op een heuvel aanwezige, oorspronkelijk burcht.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: december 2014

In het huidige complex zijn ondergebracht de hoofdwoning, een tweetal vakantiewoningen en een horeca/partygelegenheid

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

De huidige op de oorspronkelijke voorburcht aanwezige tweelaagse woongebouwen aan de noordwestzijde en de noordoostzijde stammen grotendeels nog uit de zeventiende eeuw. Dit geldt ook voor de op het binnenterrein uitgebouwde kapel. De overige eenlaagse dienstgebouwen stammen grotendeels uit de achttiende eeuw maar zijn in de twintigste eeuw gerestaureerd en gedeeltelijk verbouwd. De omgrachting van de voorburcht is aan drie zijden nog aanwezig. Achter de voorburcht ligt het nog omgrachte terrein van de voormalige hoofdburcht met daarin funderingsrestanten van de oorspronkelijke bebouwing.

Afmetingen
De aangegeven totale afmetingen (ca. 160x160m) betreffen de globale afmetingen van de omtrek van het door grachten omgeven kasteelterrein. De aangegeven afmeting van de hoofdburcht (ca. 50m) betreft de diameter van het eiland waarop de hoofdburcht heeft gestaan. In de loop van de tijd is dit eiland eerst door een smalle cirkelvormige, vervolgens door een brede rechthoekige en daarna door een smalle cirkelvormige gracht omgeven. De aangegeven afmetingen van de voorburcht (ca. 48x62m) betreffen de uitwendige afmetingen van het rondom een binnenplein gegroepeerde gebouwen.

Oudste vermelding
Datum: 1285
Bron: huwelijksakte

"Het castrum wordt in de akte omschreven als: "het bovenste huis met zijn onderdelen en de lager gelegen hoeve, alle met vier grachten omgeven". "

Het bestaan van het kasteel wordt vermeld in de huwelijksakte van Hendrik van Schinnen met Guderadis van Stessen uit 1285.

Bezitsgeschiedenis
Over de oudst bekende eigenaren van Ter Borch van voor 1294 bestaat de nodige onzekerheid. In dat jaar blijkt Ter Borch in het bezit te zijn van Floris Berthout heer van Birlaer, die het van de vorige eigenaar zou hebben gekocht. Over deze eigenaar bestaat onzekerheid. Enerzijds is er sprake van Hendrik van Schinnen, die bij zijn huwelijk in 1285 "zijn slot te Schinnen inbrengt" . Anderzijds is er sprake van Alexander van Wijlre, die in het bezit van Ter Borch zou zijn gekomen via zijn tweede huwelijk met Gerberga van Schinnen, waarvan de voorouders teruggaan tot de Duitse adellijke familie Von Sponheim. Door het huwelijk van de dochter van Floris Berthout met Reinoud II, graaf van Gelre, kwam Ter Borch begin veertiende eeuw in het bezit van de graven van Gelre, waar het blijft tot 1404. In 1404 werd de helft van de heerlijkheid Schinnen met Ter Borch door hertog Reinoud IV van Gelre verkocht aan zijn hofmeester Jan Schellart van Obbendorf. Via vererving blijft Ter Borch tot 1767 binnen dezelfde tak van de familie Schellart van Obbendorp. In 1557 werd het andere gedeelte van de heerlijkheid Schinnen gekocht van de in geldnood verkerende koning Filips II. Door het uitsterven van deze tak van de familie ging Ter Borch in 1767 over naar Adam Alexander graaf Schellart van Obbendorp van de Geysterense tak van de familie. Bij het overlijden van Adam Alexander ging Ter Borch over naar zijn nicht Maria Ernestine van Hoensbroek die in 1806 trouwde met Casper K. baron de Weichs de Wenne. Daar het echtpaar op kasteel Geysteren ging wonen, bleef Ter Borch lange tijd onbewoond tot in 1844 hun zoon Clemens er ging wonen. Bij het overlijden van baron de Weichs de Wenne in 1850 ging Ter Borch over Theresia, de zuster van zoon Clemens, die was getrouwd met Clemens baron de Loë. Zowel in de tweede helft van de negentiende als de eerste helft van de twintigste eeuw stond het huis grotendeels leeg. In 1940 werd Ter Borch gekocht door G.Smits, oud-directeur van de Deli-spoorwegmaatschappij, die het huis grondig heeft gerestaureerd. In 1968 werd Ter Borch gekocht door de gemeente Schinnen. Momenteel is het weer particulier eigendom en gedeeltelijk ingericht als café-restaurant.

Historische betekenis
Voor zover bekend heeft het huis zelf waarschijnlijk geen rol van betekenis gespeeld.

Bouwgeschiedenis
Van de hoofdburcht van het oorspronkelijke kasteel is alleen nog het kasteelterrein met de daarin aanwezige funderingsresten en de omgrachting aanwezig. Wanneer het kasteel werd gebouwd en hoe het er heeft uitgezien is niet bekend. Gezien de omschrijving van het "castrum" in de huwelijksakte van Hendrik, heer van Schinnen, uit 1285 zou er sprake kunnen zijn van een mottekasteel met bijbehorende voorhof. Of betreffende gebouwen, zoals toen gebruikelijke, oorspronkelijk eerst in hout waren uitgevoerd is niet zeker. Ook over de ontwikkelingen daarna, zoals eventuele verbouwingen, uitbreidingen en restauraties, van hoofdburcht en voorhof zijn tot begin zeventiende eeuw geen gegevens beschikbaar. Omstreeks 1620 is de toenmalige eigenaar Walraaf Schellart van Obbendorf gestart met de realisatie van het kasteel in zijn huidige vorm. Dit hield in verbouwing en uitbreiding van het oorspronkelijke voorhof. Aan de oorspronkelijke hoofdburcht zijn geen werkzaamheden meer uitgevoerd. Het huidige rondom een binnenplaats gesitueerde complex gebouwen is vanaf die periode in fase uitgevoerd. Daarbij zijn, voor zover bekend, in de nieuwe bouwdelen geen onderdelen van de oorspronkelijke bebouwing van vóór 1620 opgenomen. Gestart is met de bouw van de huidige tweelaagse noordwestvleugel en het aansluitende deel van de noordoostvleugel inclusief het poortgebouw. De diverse gebouwen van dit herenhuis zijn gebouwd op met tongewelven overkluisde kelders en worden afgedekt door een zadeldak met in- en uitgezwenkte topgevels. Halverwege de noordwestvleugel werd aan de zijde van het binnenplein in een uitbouw vervolgens een kapel gerealiseerd, die in 1623 werd ingewijd. De overige bouwdelen van het complex bestaan uit eenlaagse dienstgebouwen, die grotendeels in de achttiende eeuw zijn gebouwd, waarbij de gebouwen van de zuidwest vleugel het laatst zijn gerealiseerd. In de twintigste eeuw zijn op diverse plaatsen verbouwingen en restauraties uitgevoerd.

Afbeeldingen
- Google Earth, datum beeldmateriaal 2009, geraadpleegd december 2014; - kadastrale minuutkaart gemeente Schinnen, 1811-1832, Limburg, sectie A, blad 03, geraadpleegd december 2014; - Luchtfoto Ter Borg halverwege de twintigste eeuw, Linssen, D., Rottier, H., Salden, H., 1980, Limburgse kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 98; - Aanzicht Ter Borgh vanuit noordwesten, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 309; - Kapel binnenplein noordwestvleugel, Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 308; - Aanzicht noordoostvleugel vanuit zuidoosten, Heynen. L., 2005, Kastelen in Zuid-Limburg, In hernieuwde glans, Zutphen, 115;

Bronnen
- http://watwaswaar.nl/#ci-3s-6-1-1v-1-3u40-Ivg---3lM, geraadpleegd december 2014; - http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php, geraadpleegd december 2014; - http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html, geraadpleegd december 2014; - http://www.limburg.nl/e_Loket/Atlas_Limburg/Thematische_viewers/Kunst_en_Cultuur/ geraadpleegd december 2014; - http://ruimtelijkeplannen.nl, geraadpleegd december 2014; - http://www.kbr.be/collections/cart_plan/ferraris/ferraris_nl.html, geraadpleegd december 2014;

Literatuur
- Haberts, J., 1884, Geschiedenis van het leenhof en de leenen van Valkenburg, Roermond, 153-161, 291-298; - Heynen. L., 2005, Kastelen in Zuid-Limburg, In hernieuwde glans, Zutphen, 114-115; - Hupperetz,W., Olde Meierink,B. en Rommes,R. (red.), 2005, Kastelen in Limburg, Burchten en Landhuizen (1000-1800), Utrecht, Stichting Limburgse Kastelen, 308-310; - Huygen, C.A., 1960, Schinnen, Ter Borch en de gebroken Heerlijkheid, Gulden reeks van Limburgse monumenten, Band II, nr. 16, 73-83; - Linssen, D., Rottier, H., Salden, H., 1980, Limburgse kastelen in vogelvlucht, Heerlen, 98-99; - Overvoorde, J.C., 1926, Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, deel VIII, de provincie Limburg, 's Gravenhage, 414; - Pijls, H., 1929, Bijdrage tot de geschiedenis van de voormalige heerlijkheid Schinnen, Publications de la Société historique et archéologique dans le Limbourg à Maestricht; - Stenvert, R., Kolman, C., Ginkel-Meester, S. van, Broekhoven, S., Stades-Vischer, E., 2003, Monumenten in Nederland, Limburg, Zeist, 320; - Timmers, J.J.M.J., 1976, Kijk op Limburg, Amsterdam, afb. 330; - Vemer, J.C., 1966, Kastelen in Limburg, het verleden in steen, Tilburg, 30, 32; - Vemer, J.C.,1966, Zuid Limburg, een land vol kastelen, Maastricht, 125-126: - Win, J.T.H. de, 1978, Kastelen van Limburg, Hoensbroek, 100;

Coördinaten
Coordinaten: 50°56'40.44''N,  5°51'44.10''O
Kaartblad: 60C , x: 188,45, y: 328,46, precisie 2;

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 33357
 OMSCHRIJVING UIT RCE: Huis Schinnen of Ter Borch, bestaande uit vier vleugels van baksteen om een binnenplein en omgeven door een gracht, XVIIId. Aan de binnenplaats een uitgebouwd kapelletje. Op een aansluitend omgracht terrein de middeleeuwse burchtheuvel.

Bescherming terrein
Status:  (betreft het terrein van de voormalige hoofdburcht)

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Op het kasteelterrein van Huis Ter Borch is van toepassing het door de gemeente Schinnen vastgestelde bestemmingsplan "Buitengebied Schinnen", met als enkelbestemming "gemend'', en als dubbelbestemming "archeologie 2".)
Bestemming:  (enkelbestemming gemend)
Bestemming:  (dubbelbestemming Archeologie 2)

Auteur en datum
Auteur: J.H.Wendrich
Beschrijving gemaakt: december 2014

Geomorfologische codering
3T2: Beekdalbodem (laaggelegen)

Bodemkundige codering
Rn15C; Kalkloze poldervaaggronden, licht zavel, profielverloop 5: